Cạm bẫy ảo - cái giá thật
Lòng tốt không thể trở thành nơi trục lợi. Thực tế trên các nền tảng số, những tài khoản giả mạo ồ ạt đăng video bán hàng gắn hình ảnh người khuyết tật, kêu gọi "mua giúp vì hoàn cảnh khó khăn". Đa phần là sản phẩm của công nghệ AI, dàn dựng cảnh thương tâm để khai thác cảm xúc, bán hàng rẻ nhưng lợi nhuận cao. Khác với chiêu trò cũ, kẻ xấu "hô biến" người bình thường thành thương tật, điều này làm ảnh hưởng tới những người khuyết tật chân chính. Khi lừa đảo bằng AI tràn ngập, công chúng bắt đầu hoài nghi với cả hình ảnh thật, khiến người yếu thế chịu thiệt kép.
Ảnh cắt từ clip MXH được cho là sử dụng AI "hô biến" người bình thường thành thương tật
Hệ lụy không dừng ở "buôn bán nỗi thương hại". Tội phạm mạng còn mạo danh cơ quan tố tụng, dựng kịch bản "điều tra" qua điện thoại - video để khống chế tinh thần nạn nhân, buộc "chuyển tiền chứng minh mình vô tội".
Đại úy Nguyễn Đình Ba Duy, Phó Đội trưởng Đội 3, Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, CATP Hà Nội, cho biết: Các đối tượng thường mạo danh công an, tạo tình huống như bị hại liên quan đến ma túy hoặc rửa tiền, yêu cầu tham gia nhóm chat, gọi video để 'xác minh'. Mục đích là khống chế tinh thần nạn nhân, buộc họ tự nguyện chuyển tiền. Nguyên tắc bất di bất dịch cần khắc ghi: công an không làm việc qua mạng xã hội, không yêu cầu chuyển tiền để chứng minh vô tội.
Luật sư Lương Thế Anh, Công ty Luật TNHH Bảo Tín
Luật sư Lương Thế Anh, Công ty Luật TNHH Bảo Tín, cho rằng: Nhà nước cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý về kiểm duyệt nội dung AI; buộc các clip sử dụng công nghệ này phải gắn nhãn nhận diện; đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục để người dân, thương nhân bán hàng online hiểu rõ và sử dụng công nghệ có trách nhiệm. Đây là các biện pháp có mục tiêu kép: bảo vệ người dùng - bảo vệ môi trường kinh doanh số lành mạnh.
Hành lang pháp lý - trách nhiệm rõ ràng
Tại diễn đàn lập pháp, các đại biểu Quốc hội thống nhất quan điểm ban hành luật là cấp thiết để bảo vệ chủ quyền số, trật tự an toàn xã hội và hạ tầng thông tin quan trọng. ĐBQH Lê Thị Thanh Lam đề nghị bổ sung hành vi bị nghiêm cấm: Sử dụng AI giả mạo khuôn mặt, giọng nói, hình ảnh nhằm mạo danh tổ chức, cá nhân để lừa đảo, xuyên tạc hoặc gây nhầm lẫn, xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Cùng với đó, cần cơ chế ngăn chặn - xử lý kịp thời hành vi deepfake để giả mạo danh tính người nổi tiếng hoặc người thân nhằm lừa đảo, bôi nhọ, phát tán thông tin sai sự thật.
ĐBQH Lê Thị Thanh Lam (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh
Đặt trọng tâm bảo vệ trẻ em, ĐBQH Hà Ánh Phượng chỉ rõ bốn lỗ hổng của quy định hiện hành về phòng, chống xâm hại trẻ em trên không gian mạng: Chưa có tiêu chí nhận diện nội dung gây hại; thiếu hàng rào quyền riêng tư khi triển khai kỹ thuật; gánh nặng tuân thủ với đơn vị nhỏ; thiếu cơ chế khiếu nại nhanh và báo cáo minh bạch. Giải pháp được kiến nghị: Định nghĩa - phân loại mức độ gây hại kèm tiêu chí rõ; bổ sung nguyên tắc bảo vệ dữ liệu (tối thiểu hóa, ẩn danh); thiết lập kênh khiếu nại nhanh - công bố số liệu định kỳ; áp dụng mô hình nghĩa vụ "theo rủi ro - quy mô" với lộ trình phù hợp, thay vì áp một chuẩn kỹ thuật đắt đỏ cho mọi dịch vụ.
ĐBQH Hà Ánh Phượng (Phú Thọ) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh
Cùng với luật, cần cơ chế đồng trách nhiệm. Đối với nền tảng mạng xã hội có rủi ro cao, phải có bộ lọc - chặn, quy trình báo cáo nhanh; với dịch vụ rủi ro trung bình, áp bộ yêu cầu rút gọn; với dịch vụ rủi ro thấp - nhỏ, áp chuẩn tối thiểu và lộ trình dài hơn. Mở rộng nhóm được bảo vệ tới người cao tuổi, người hạn chế năng lực hành vi; quy định trách nhiệm của nền tảng, viễn thông, ngân hàng trong phát hiện - cảnh báo - phối hợp xử lý lừa đảo đối với nhóm này.
