Ảnh minh họa
Thu phí không dừng hay thu phí điện tử (ETC) là hệ thống quản lý giao thông thông minh được nhiều nước trên thế giới sử dụng. Na Uy là nước tiên phong áp dụng ETC rộng rãi từ 1986. Italy là nước đầu tiên trên thế giới triển khai hệ thống này trên đường cao tốc ở quy mô quốc gia từ năm 1989. Như vậy, hệ thống thu phí không dừng điện tử (ETC) đã được thế giới triển khai được 35 năm.
Trong khi đó, vào tháng 8/2022, Việt Nam chính thức áp dụng thu phí không dừng ETC trên toàn bộ mạng lưới cao tốc. Thực tế, Việt Nam đã thí điểm triển khai từ năm 2015 nhưng đến năm 2022 mới triển khai diện rộng.
Theo Bộ Xây dựng, dịch vụ thu phí tự động đường bộ VETC ở Việt nam được áp dụng công nghệ RFID (Radio Frequency Identification) sử dụng sóng radio để nhận diện tự động phương tiện xe cơ giới., từ đó có thể dễ dàng giám sát, quản lý và lưu vết từng giao dịch của phương tiện. Kết hợp cùng hệ thống thanh toán điện tử cho các giao dịch đã được xác minh, dịch vụ thu phí tự động đường bộ VETC đảm bảo lưu thông không dừng của phương tiện qua trạm thu phí với tỷ lệ chính xác đạt 99.98%.
Công nghệ này đồng thời đã chứng minh sự ưu việt của nó trong các mô hình giao thông thông minh, đặc biệt ở các nước có hạ tầng giao thông và xã hội gần tương tự Việt Nam như Malaysia, Indonesia, Philippines…
Nếu so sánh với Singapore cũng không dừng nhưng dùng công nghệ DSRC tức là vẫn dùng OBU bỏ trên xe, còn Việt Nam dùng công nghệ RFID, cao hơn DSRC. Đây là mô hình khác nhau tùy theo văn hóa của mỗi nước để thu phí không dừng.
Tại Việt Nam, Nội Bài - Lào Cai là tuyến cao tốc đầu tiên nằm ngoài hệ thống cao tốc bắc-nam phía đông và là tuyến cao tốc nối miền ngược với miền xuôi duy nhất trên cả nước đưa vào vận hành hệ thống thu phí ETC. Tổng công ty Ðầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) và Công ty cổ phần Tasco đã thi công hệ thống ETC trên cao tốc Nội Bài – Lào Cai.
Sau đó, Công ty TNHH Thu phí tự động VETC được thành lập với mục tiêu trở thành nhà đầu tư và vận hành hệ thống thu phí tự động ETC tại Việt Nam, đã triển khai ETC tại 4 tuyến cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình, Đà Nẵng – Quảng Ngãi, Nội Bài – Lào Cai và Tp. Hồ Chí Minh – Long Thành – Dầu Giây với 28 trạm thu phí, 132 làn chỉ trong vòng 50 ngày trong quý II/2022 (tương đương khối lượng 5-7 năm triển khai từ trước).
Theo VETC, tiến độ dự án yêu cầu là cực kỳ thách thức: toàn bộ công tác lắp đặt, vận hành thử, hoàn thiện KPIs – Chỉ số đánh giá của Tổng cục đường bộ Việt Nam chỉ trong 90 ngày. Theo đó, đây được ghi nhận là dự án có quy mô lớn nhất và tốc độ yêu cầu nhanh nhất lịch sử ngành ETC Việt Nam. Phó Tổng Giám đốc Công ty VETC cho biết, đây là một kỷ lục ETC tại Việt Nam.
Theo đó, để triển khai đồng bộ trên cả 4 tuyến trong vòng 50 ngày đêm, gần 200 cán bộ, kỹ sư của VETC cùng hơn 5.000 nhân sự đã phối hợp thực hiện hơn 1.700 hạng mục công nghệ phức tạp. Dự án được triển khai trong bối cảnh thiết bị công nghệ thông tin chịu tác động nặng nề bởi tình trạng thiếu chip, chuỗi logistics đứt gãy do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và tác động từ các cuộc xung đột quốc tế. Mặc dù đã có 9 năm chuẩn bị, các kỹ sư vẫn phải nỗ lực tối đa để hoàn thành khối lượng công việc khổng lồ trong khoảng thời gian ngắn kỷ lục.
Thu phí không dừng ở Việt Nam có 3 giai đoạn. Giai đoạn 1 là đơn làn ETC có barrier, ce chưa gắn thẻ dịch vụ/tài khoản giao thông không đủ số dư chuyển sang chế độ thu phí một dừng, áp dụng thanh toán trả trước. Giai đoạn 2 là đơn làn tự do ETC, loại bỏ barrier trên trạm thu phí, duy trì các giải phân cách các làn, thanh toán trả trước hoặc trả sau qua thẻ tín dụng. Giai đoạn 3 là đa làn tự do, duy trì giá long môn và thiết bị thu phí gắn trên giá long môn, phương tiện lưu thông tự do đa làn.
Hiên nay, doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn làm chủ công nghệ ETC, từ thiết kế, lắp đặt đến khai thác và vận hành. Theo PGS. TS Vũ Minh Khương, việc triển khai thu phí điện tử không dừng (ETC) mang lại lợi ích kinh tế cho Việt Nam 5,3 tỷ USD đến năm 2030. Trong đó, chi phí nhiên liệu tiết kiệm được gần 950 triệu USD, nhân công giảm khoảng 2,2 tỷ USD và tiết kiệm hơn 1,6 tỷ USD từ tuổi thọ phương tiện.
Việc chuyển đổi này giúp giảm đáng kể thời gian di chuyển, loại bỏ tình trạng tắc nghẽn giao thông tại các trạm thu phí, giảm mức tiêu thụ nhiên liệu và khí thải tương đương CO2. Hiện nay, hai công nghệ thu phí tự động được triển khai là RFID và DSRC, tùy thuộc nhu cầu và khả năng cơ sở hạ tầng ở từng thị trường.
Ngoài ra, về thu phí không dừng, trước ngày 1/10/2025, chủ xe ô tô phải thực hiện chuyển đổi tài khoản thu phí đang sử dụng hiện nay sang tài khoản giao thông kết nối phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt. Nếu không thực hiện, phương tiện sẽ không lưu thông được qua trạm thu phí.
