Trong suốt hơn một thập kỷ, các cửa hàng điện thoại nhỏ lẻ từng là huyết mạch của làn sóng smartphone tại Trung Quốc. Từ những con phố sầm uất ở Thành Đô, Quảng Châu cho đến các thị trấn nông thôn, những quầy kính bán điện thoại và sửa chữa từng mang về lợi nhuận khổng lồ.
Thế nhưng giờ đây, bức tranh đã đảo chiều: hàng nghìn cửa hàng đóng cửa, lợi nhuận teo tóp, và nhiều chủ tiệm phải vật lộn chỉ để tồn tại.
Đây không chỉ là một câu chuyện về những cửa hàng đơn lẻ, mà là tín hiệu rõ ràng cho sự chuyển dịch sâu rộng trong hành vi tiêu dùng và chiến lược phân phối công nghệ.
Ồ ạt biến mất
Nhớ lại những năm trước 2017, việc kinh doanh điện thoại di động là "miếng bánh béo bở" ở Trung Quốc. Tháng 6 hàng năm là "tháng vàng" khi học sinh sắm điện thoại mới, và công nhân khu công nghiệp thường xuyên ghé thăm để sửa chữa hoặc thay thế. Những cửa hàng điện thoại nhỏ đóng vai trò quan trọng trong việc đưa smartphone đến từng ngóc ngách, từng gia đình ở nông thôn Trung Quốc.
Tuy nhiên mọi thứ đã thay đổi. Theo dữ liệu từ Qichacha, số lượng công ty đăng ký dịch vụ sửa chữa điện thoại tại Trung Quốc đã giảm hơn 99% so với đỉnh điểm năm 2017, chỉ còn khoảng 1.144 doanh nghiệp. Một báo cáo từ 36Kr cũng cho thấy trong quý I/2025, số cửa hàng bán lẻ điện thoại di động giảm 14,7% so với cùng kỳ, còn tính từ 2023 đến 2024, mức giảm lũy kế lên đến 36,8%.
Một báo cáo khác của FinmodelsLab cho thấy trên 50% cửa hàng sửa chữa điện thoại đóng cửa trong năm đầu hoạt động, nguyên nhân bao gồm chi phí vận hành cao, thiếu vốn đầu tư ban đầu và không có điểm khác biệt rõ ràng. Gần 60% đóng cửa là do không tạo dựng được thương hiệu mạnh hoặc khả năng giữ khách lâu dài. Các dịch vụ không nổi bật dẫn đến khó tồn tại trong thị trường cạnh tranh.
Những con số này phản ánh một thực tế khắc nghiệt: lợi nhuận từ ngành này đã bị "bào mòn" đến mức khó tồn tại. Xin được nhắc rằng hầu hết các cửa hàng bán điện thoại nhỏ lẻ phụ thuộc vào nguồn hàng nhập từ đại lý, biên lợi nhuận rất thấp. Số liệu của 36Kr cho thấy cách đây vài năm biên lợi nhuận có thể đến 15–20%, hiện chỉ còn dưới 8%, không đủ bù chi phí mặt bằng, nhân công và tồn kho.
Các con phố điện thoại sầm uất một thời như Thái Thăng Nam ở Thành Đô giờ đây vắng bóng khách, nhiều cửa hàng đóng cửa hoặc chỉ còn vài nhân viên ngồi thong thả sau quầy kính trống vắng. Mỗi cửa hàng từng bán hàng không ngơi tay thì nay chỉ lác đác vài khách.
Nguyên nhân ư? Sự trỗi dậy của thương mại điện tử là cú đánh chí mạng. Các nền tảng như JD.com, Taobao, Pinduoduo cùng mô hình livestream giúp người tiêu dùng mua điện thoại với giá rẻ, minh bạch, kèm giao hàng siêu tốc. Chúng mang lại lợi thế vượt trội về giá cả do cắt giảm được chi phí mặt bằng, nhân viên và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.
Người tiêu dùng, với chiếc smartphone trên tay, dễ dàng so sánh giá và nhận ra rằng mua online thường rẻ hơn 30% so với cửa hàng địa phương. "Khoảng trống thông tin" – vốn là lợi thế của cửa hàng nhỏ khi bán cho người dùng ít am hiểu – nay gần như biến mất.
Kỷ nguyên thông tin đã kết thúc thời kỳ "móc túi" khách hàng thiếu hiểu biết. Trước đây, một chiếc smartphone có thể được bán với hai mức giá khác nhau tùy thuộc vào kiến thức của người mua. Giờ đây, mọi thông tin đều được công khai, buộc các cửa hàng nhỏ phải giảm giá, dẫn đến biên lợi nhuận sụt giảm thê thảm.
Bên cạnh đó, các thương hiệu lớn như Huawei, Apple, Xiaomi chuyển hướng sang những "Flagship Store" trong trung tâm thương mại hoặc bán trực tuyến. Những cửa hàng này mang đến trải nghiệm cao cấp, dịch vụ chính hãng, khiến các shop nhỏ lẻ bị kẹt giữa hai gọng kìm: không thể rẻ bằng online, cũng không sang trọng như cửa hàng chính hãng.
Các cửa hàng nhỏ còn phải cạnh tranh trực tiếp với chuỗi lớn được thương hiệu chính hãng ủy quyền, vốn có giá linh kiện thấp hơn và dịch vụ sửa chữa được ủy quyền, uy tín hơn, điều mà cửa hàng nhỏ khó có.
Số liệu của FinmodelsLab cho thấy các chuỗi lớn đang chiếm hơn 60% thị phần thị trường sửa chữa tại Trung Quốc.
Ngoài ra, thói quen tiêu dùng tại nông thôn cũng thay đổi. Người tiêu dùng vùng nông thôn dần có thu nhập cao hơn, sẵn sàng vào thành phố mua điện thoại chính hãng tại các trung tâm thương mại có trải nghiệm tốt hơn.
Trong khi đó, smartphone ngày càng bền và khó sửa, dẫn đến nhu cầu sửa chữa giảm, khiến dịch vụ vốn là "phao cứu sinh" của nhiều tiệm cũng không còn hiệu quả.
Báo cáo của ResearchGate cho thấy thời gian sử dụng smartphone tăng lên – theo nghiên cứu, tuổi thọ trung bình tăng thêm hơn 30% so với trước – dẫn đến giảm nhu cầu sửa chữa. Bên cạnh đó, nhiều người chọn đổi máy mới thay vì sửa chữa khi hết bảo hành.
Thậm chí theo ResearchGate, khoảng 71% chủ cửa hàng tự nhận rằng điện thoại hiện nay ngày càng khó sửa do thiết kế phức tạp, khiến họ gặp khó trong kỹ thuật và chi phí sửa chữa tăng.
Nỗ lực trong tuyệt vọng
Trước bối cảnh đó, một số cửa hàng nhỏ bắt đầu thử nghiệm các hướng đi mới như chuyển sang bán thiết bị phụ kiện hoặc kinh doanh thêm các sản phẩm điện tử nhỏ để bù đắp. Tuy nhiên, chiến lược này khiến shop trở thành mô hình kinh doanh linh tinh và không ổn định, thiếu chuyên môn rõ ràng.
Một số chủ tiệm hợp tác mô hình online-offline, nhận đơn sửa chữa qua mạng và gửi thiết bị về sửa, thay vì yêu cầu khách đến trực tiếp—giúp tăng hiệu quả nhỏ lẻ. Số khác thì chuyển sang thu mua – tái chế – bán điện thoại đã qua sử dụng, phục vụ thị trường second-hand đang tăng trưởng.
Đặc biệt nhiều chủ tiệm có những hướng đi ngách như tập trung vào dịch vụ cá nhân hóa, nhớ tên khách, tư vấn chi tiết, thậm chí cho khách quen mượn tiền để giữ quan hệ.
Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tạm thời. Đa số chủ cửa hàng thừa nhận họ không có nguồn vốn lớn để đầu tư công nghệ hay hợp tác trực tiếp với nhà sản xuất, trong khi chi phí duy trì ngày càng cao.
Tệ hơn, trong quý II/2025, lượng máy điện thoại thông minh bán ra tại Trung Quốc giảm từ 4% (theo IDC) đến 2% (theo Canalys / Counterpoint), tương đương khoảng 69 triệu chiếc do nhu cầu mua sắm yếu. Báo cáo từ S&P Global dự đoán doanh số bán lẻ cho các mặt hàng như điện thoại và đồ điện tử sẽ tiếp tục giảm trong năm 2025, sau giai đoạn bùng nổ nhờ trợ cấp và khuyến mãi năm trước.
Tóm lại, các cửa hàng điện thoại nhỏ lẻ tại Trung Quốc hiện đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng kép: cạnh tranh khắc nghiệt từ bán lẻ chính hãng và thương mại điện tử, trong khi nhu cầu sửa chữa giảm và lợi nhuận biên thấp tới mức mỏng.
Nếu không chuyển đổi nhanh sang mô hình kinh doanh khác như chuyên về sửa chữa cao cấp, mua bán điện thoại đã qua sử dụng hoặc kinh doanh online, nhiều cửa hàng nhỏ lẻ sẽ không thể tồn tại được lâu.
Các chuyên gia nhận định, nếu không được tích hợp vào chuỗi phân phối của thương hiệu hoặc không tìm ra mô hình kinh doanh mới, cửa hàng điện thoại nhỏ lẻ tại Trung Quốc có thể biến mất giống như quán Internet đầu thập niên 2000. Lối thoát khả thi nhất là tái định vị: trở thành trung tâm trải nghiệm sản phẩm, dịch vụ hậu mãi, hoặc chuyên sâu vào thị trường sửa chữa cao cấp và thiết bị tái chế.
Câu hỏi đặt ra là: trong một thị trường smartphone bão hòa, liệu những cửa hàng nhỏ từng góp phần đưa Trung Quốc trở thành "cường quốc di động" có thể tìm thấy chỗ đứng mới, hay sẽ bị làn sóng chuyển đổi số nhấn chìm hoàn toàn? Đây không chỉ là câu chuyện về một ngành nghề, mà còn là bài học về sự tàn nhẫn của thị trường và tốc độ thay đổi hành vi tiêu dùng trong kỷ nguyên thương mại điện tử.
*Nguồn: Tổng hợp
