Tại tổ đoàn Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ đánh giá dự thảo Văn kiện đã được chuẩn bị công phu, trí tuệ, có nhiều điểm mới về cả nội dung và hình thức. Đại biểu đồng tình với dự thảo Báo cáo Chính trị khi xác định hoàn thiện thể chế tiếp tục là 1 trong 3 đột phá chiến lược trong giai đoạn tới. Tư duy coi thể chế là nền tảng của phát triển thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng, chỉ khi thể chế thông suốt thì quản trị quốc gia mới hiệu quả, niềm tin xã hội mới được củng cố.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Phương Thuỷ. Ảnh: Phạm Thắng
Theo đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ, trong nhiều năm qua và đặc biệt là các năm gần đây, hệ thống pháp luật của Việt Nam đã có bước tiến rất lớn. Tuy nhiên, như dự thảo Báo cáo đã chỉ ra, một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu đồng bộ giữa các văn bản.
"Cùng một vấn đề, đôi khi ba, bốn luật cùng quy định, khiến việc thực thi vừa khó khăn vừa dễ phát sinh rủi ro pháp lý. Người dân, doanh nghiệp và thậm chí cả cơ quan nhà nước cũng lúng túng khi không biết văn bản nào còn hiệu lực, điều khoản nào đã bị sửa đổi"- đại biểu nêu thực tế.
Chúng ta đã nói rất nhiều về cải cách thể chế, về đổi mới tư duy lập pháp, nhưng theo đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ, nếu chỉ dừng lại ở việc "sửa từng luật", "bổ sung từng điều khoản", thì sẽ rất khó tạo được bước chuyển mang tính căn cơ.
Bản thân việc rà soát, hệ thống hóa, pháp điển hóa hiện nay vẫn chủ yếu làm thủ công, mất nhiều thời gian, dễ bỏ sót, bỏ lọt các quy định khi mỗi năm có hàng trăm, hàng ngàn văn bản quy phạm pháp luật mới được ban hành.
Chính từ trăn trở đó, đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ cho biết đặc biệt ấn tượng với một bài viết gần đây của TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, với nhan đề: "Luật máy đọc được - Đường cao tốc số cho hệ thống pháp luật Việt Nam". "Bài viết nêu một ý tưởng có tính cách mạng, biến pháp luật từ dạng văn bản tĩnh sang dạng dữ liệu số thông minh - "luật máy đọc được""- bà Thuỷ nhấn mạnh.
Nếu nền kinh tế muốn cất cánh cần đường cao tốc vật chất, thì hệ thống pháp luật - nền tảng của quản trị quốc gia, cũng cần một "đường cao tốc số" để vận hành thông suốt, tránh ách tắc và lỗi kết nối. "Đường cao tốc đó chính là luật máy đọc được"- đại biểu kiến nghị.
Phân tích kỹ hơn, đại biểu Nguyễn Phương Thủy cho biết hiện nay hầu hết văn bản pháp luật của chúng ta chỉ ở dạng hiển thị trên máy tính. Tức là người dùng có thể đọc được nội dung văn bản trên máy qua các định dạng PDF hoặc Word, nhưng máy tính thì "không hiểu" nội dung.
Máy không biết điều nào đã bị sửa, không nhận diện được mối quan hệ giữa các văn bản và cũng không thể tự phát hiện mâu thuẫn. Việc tìm hiểu, đối chiếu hoàn toàn phụ thuộc vào con người.
Theo đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ, với các luật máy đọc được thì văn bản quy phạm pháp luật phải được thiết kế ngay từ đầu theo chuẩn dữ liệu số, trong đó mỗi điều, khoản, điểm đều có mã định danh riêng biệt. Các mối quan hệ "sửa đổi", "bãi bỏ", "viện dẫn" được gắn liên kết dữ liệu rõ ràng. Nhờ vậy, máy tính có thể "đọc hiểu" cấu trúc pháp lý, tự động phát hiện quy định trùng lặp, mâu thuẫn hoặc hết hiệu lực.
Từ cách thiết kế đó, đại biểu nêu rõ chỉ với một cú nhấp chuột, hệ thống có thể hiển thị phiên bản pháp luật đang có hiệu lực, chỉ rõ điều nào đã được sửa, văn bản nào đã hết hiệu lực, và văn bản nào là căn cứ viện dẫn. "Đây thực sự sẽ là "bản đồ số của hệ thống pháp luật" - thông minh, liên thông và luôn cập nhật theo thời gian thực"- bà Thuỷ nhìn nhận.
Với chiến lược của "luật máy đọc được", theo đại biểu, sẽ giảm triệt để mâu thuẫn, chồng chéo. Khi mọi văn bản đều được gắn mã định danh và liên kết dữ liệu, phần mềm có thể tự động phát hiện các quy định trùng lặp, mâu thuẫn, hoặc bỏ sót lĩnh vực điều chỉnh. Đây là công việc mà con người phải mất hàng tháng phân tích, máy có thể làm trong vài giây.
Cùng với đó, đẩy nhanh quá trình pháp điển hóa và cập nhật luật theo thời gian thực. Đồng thời, mở đường cho trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ lập pháp và quản trị. Khi dữ liệu pháp luật được chuẩn hóa, AI có thể phân tích, cảnh báo, thậm chí đề xuất hợp nhất hoặc chỉnh sửa điều luật.
Ngoài ra, sẽ nâng cao tính minh bạch và khả năng tiếp cận pháp luật. Cán bộ, công chức cũng như mọi người dân và doanh nghiệp chỉ cần truy cập một cổng dữ liệu duy nhất để biết quy định đúng, đủ và còn hiệu lực. Điều này không chỉ giảm chi phí tuân thủ mà còn củng cố niềm tin vào sự minh bạch của hệ thống pháp luật.
Từ các phân tích nêu trên, đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ kiến nghị bổ sung nhiệm vụ "xây dựng và triển khai hệ thống pháp luật máy đọc được" vào mục đột phá chiến lược về thể chế trong dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV.
Vị đại biểu đoàn TP Hà Nội đề nghị xác lập Chuẩn dữ liệu quốc gia về pháp luật - tương tự như chuẩn về chữ viết, văn bản hành chính hay thống kê quốc gia.
Cũng theo đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ, trong dự thảo Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng, giao Chính phủ mà cụ thể là Bộ Tư pháp thực hiện vai trò "nhạc trưởng" trong chương trình chuyển đổi số pháp luật quốc gia, phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành, địa phương cùng phối hợp nghiên cứu thực hiện công việc nói trên theo một lộ trình cụ thể, có thể chia làm 3 giai đoạn như sau: 2026 - 2028: Biên tập và chuẩn hóa toàn bộ luật hiện hành sang định dạng máy đọc được; 2028 - 2030: Thí điểm hệ thống tra cứu, pháp điển hóa tự động và AI pháp lý; 2030 - 2035: Tích hợp toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật vào "Hệ điều hành pháp lý quốc gia", kết nối dữ liệu mở cho người dân và doanh nghiệp.
Nữ đại biểu đề nghị đẩy mạnh công khai, minh bạch và phản biện xã hội trong quy trình lập pháp; Khuyến khích phát triển hệ sinh thái pháp luật số, bao gồm các nền tảng ứng dụng, chatbot tư vấn pháp lý, công cụ tra cứu tự động... giúp pháp luật đến gần hơn với đời sống, đặc biệt là người dân ở vùng sâu, vùng xa.
Theo đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ, cải cách pháp luật trong giai đoạn tới không nên dừng ở việc ban hành thêm luật hay sửa đổi, bổ sung các luật cụ thể mà cần tái thiết toàn bộ hệ điều hành pháp luật quốc gia. Pháp luật phải trở thành hạ tầng của phát triển, chứ không còn là rào cản.
""Luật máy đọc được" chính là bước đi chiến lược để đạt điều đó, sẽ biến pháp luật từ khối văn bản rời rạc thành hệ thống dữ liệu pháp lý thông minh, nơi trí tuệ con người và công nghệ số cùng vận hành"- đại biểu nhấn mạnh.
