Cha truyền nghề, con gái nối lửa
Hơn 35 năm trước, chàng trai trẻ Nguyễn Hưng (SN 1973) mê mẩn những màn múa lân, thiên cẩu trong ngày Trung thu. Từ sự tò mò và niềm say mê, anh tự mày mò dựng khung tre, bồi giấy, cho ra đời chiếc đầu lân đầu tiên. Từ đó, công việc này trở thành nghề thủ công, thành nghiệp sống, gắn bó với gia đình hơn 3 thập kỷ.
Ngày nay, xưởng nhỏ ở phường Hội An Tây (TP Đà Nẵng) đã thành “ngôi nhà nghề” của cả gia đình anh Hưng. Vợ anh Hưng vừa là hậu phương, vừa lo đơn hàng. Con gái đầu hỗ trợ các công đoạn bồi giấy, dán vải. Con gái thứ - Nguyễn Huyền My (SN 1996), có gần 15 năm gắn bó với nghề - phụ trách khâu vẽ và hoàn thiện sản phẩm.
Cơ sở sản xuất đầu lân của anh Nguyễn Hưng tất bật những ngày tháng 9
Trước kia, cơ sở của gia đình anh Hưng còn làm đầu lân nhỏ bán cho trẻ em, nhưng vài năm trở lại đây đã dừng hẳn.
“Đầu lân nhỏ ít người chuộng, công làm nhiều mà giá bán không đủ chi phí. Giờ tôi tập trung làm đầu lớn theo đơn đặt hàng, gồm cả lân chuẩn quốc tế và phục chế các loại lân truyền thống của Việt Nam. Giá một bộ đầy đủ dao động từ 5 đến 10 triệu đồng, cao nhất có thể gần 15 triệu đồng”, anh Hưng chia sẻ.
Năm nay đầu lân nhỏ ít người chuộng, anh Hưng chỉ tập trung vào đầu lân lớn
Mùa Trung thu năm nay, xưởng của anh đã hoàn thiện khoảng 40 đầu lân theo đơn đặt hàng từ nhiều địa phương. Con số ấy tuy khiêm tốn so với sản xuất công nghiệp, nhưng với một cơ sở làm hoàn toàn thủ công, đó là khối lượng công việc dày đặc, đủ mang lại nguồn thu nhập ổn định cho gia đình.
Anh Hưng thừa nhận, nghề làm đầu lân không còn thịnh như trước, thị trường cạnh tranh nhiều, khó làm giàu. Nhưng nhờ tinh thần bền bỉ giữ nghề, gia đình anh vẫn lo được con cái ăn học, sống thong dong và vững chãi giữa lòng phố Hội.
Huyền My là 1 trong 2 cô con gái của anh Hưng đang nối nghiệp cha
Do làm hoàn toàn thủ công nên mỗi chiếc đầu lân anh Hưng tạo ra đều có thần thái riêng, không chiếc nào giống chiếc nào.
Tùy vào tâm trạng và cảm xúc của người thợ, ánh mắt và từng đường nét đều được "thổi hồn" trong quá trình chế tác. Cũng chính vì vậy, nhiều hội quán, đội lân sư rồng khắp nơi vẫn tìm đến, chấp nhận giá cao và cả thời gian chờ đợi lâu để có được sản phẩm tốt.
"Giữ hồn" con lân phố Hội
Niềm tự hào lớn nhất của nghệ nhân Nguyễn Hưng chính là chế tác đầu thiên cẩu (chó nhà trời) - linh vật dân gian truyền thống chỉ có ở Hội An.
Tại Hội An - nơi giao thoa nhiều nền văn hóa - nghệ thuật múa Lân Sư Rồng cũng có nhiều biến tấu. Người dân đặc biệt ưa chuộng thiên cẩu, dù hình dáng không khác nhiều so với lân thường.
Thiên cẩu - linh vật dân gian đặc trưng được người dân Hội An ưa chuộng trong dịp Trung thu
Theo anh Hưng, thiên cẩu ở Hội An khác hẳn với thiên cẩu của Trung Quốc. Điểm khác biệt rõ nhất là mắt, mũi, miệng đều chồm ra phía trước. Thiên cẩu được tạo tác dựa trên triết lý ngũ hành, khi hoàn thiện buộc phải sơn đủ năm màu với những nét vẽ cầu kỳ - điều độc đáo chỉ riêng Hội An mới có.
Trình diễn múa thiên cẩu ở Hội An.
Để làm ra một thiên cẩu hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn: dựng khung, phủ vải giấy, vẽ màu rồi mới đắp lông. Trong từng bước, anh Hưng đều đưa vào cải tiến: kết hợp mây - tre để khung vừa chắc vừa nhẹ; thay giấy bồi truyền thống bằng vải màn phủ giấy perluya; dùng sơn acrylic để màu sắc tươi sáng, bền lâu hơn.
Không chỉ khác biệt về tạo hình, thiên cẩu còn đặc biệt ở cách múa. Đầu thiên cẩu thường nặng hơn các loại lân khác, nên nếu múa lân chỉ cần 2 người thì múa thiên cẩu phải có đến 4 người phối hợp nhịp nhàng.
Trong số ít ỏi nghệ nhân còn giữ bí quyết chế tác thiên cẩu, hiện chỉ còn anh Hưng làm đều đặn mỗi năm. Mỗi mùa Trung thu, anh đều góp mặt trong các hội thi Lân - Sư - Rồng - Thiên Cẩu, chế tác linh vật cho nhiều đội thi, võ đường nổi tiếng.
“Nghề này ngày càng mai một, lớp trẻ ít mặn mà. Tôi may mắn khi có 2 con gái nối nghiệp, dù vẫn còn nhiều điều phải học hỏi. Điều tôi mong nhất là sau thế hệ mình, con cháu sẽ tiếp tục giữ nghề làm lân, làm thiên cẩu. Bởi đây là di sản cha ông để lại, một nét văn hóa đặc trưng của Hội An”, anh Hưng bộc bạch.
Loại lân truyền thống tên là Kim Sư, đây là đầu lân chính tay anh Hưng sáng tác
 |
 |
Năm 2023, UBND tỉnh Quảng Nam (cũ) đã công nhận anh Nguyễn Hưng là Nghệ nhân trong lĩnh vực thủ công làm đầu lân và mặt nạ sau hơn 30 năm miệt mài giữ nghề.
Với anh Hưng, nghề làm đầu lân không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cách giữ lại ký ức Trung thu xưa giữa nhịp sống hiện đại. Để rồi mỗi mùa Rằm tháng Tám, trong tiếng trống lân rộn rã và ánh mắt sinh động của những con lân, thiên cẩu, người ta lại thấy thấp thoáng một Hội An đậm đà bản sắc.
