Trong thế giới tiền số đầy biến động, nơi giá coin có thể tăng vọt 300% chỉ trong vài giờ rồi rơi tự do ngay sau đó, các chiêu trò “bơm xả” (pump and dump) và “lùa gà” đã trở thành mối đe dọa thường trực với nhà đầu tư. Không ít vụ việc được điều tra cho thấy đằng sau những biến động bất thường ấy là thông tin nội gián, những người biết trước kế hoạch niêm yết, lỗ hổng bảo mật hay tin tức tích cực sắp được công bố, rồi âm thầm mua vào, thổi giá và bán tháo khi đám đông đổ xô mua.
Trước thực trạng này, Nhật Bản đang chuẩn bị ban hành khung pháp lý cấm giao dịch nội gián tiền số, một bước ngoặt quan trọng nhằm đưa thị trường crypto vào quỹ đạo minh bạch tương tự như chứng khoán truyền thống.
Thay vì dựa vào cơ chế tự điều chỉnh lỏng lẻo, Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA) và Ủy ban Giám sát Chứng khoán và Giao dịch (SESC) sẽ phối hợp xây dựng quy định mới, trao quyền điều tra, xử phạt, thậm chí truy tố hình sự các trường hợp lợi dụng thông tin chưa công khai để trục lợi.
Hiện nay, các quy tắc về giao dịch nội gián trong Đạo luật Công cụ Tài chính và Giao dịch (FIEA) chưa áp dụng cho tiền số. Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA) dự kiến đề xuất sửa đổi luật này vào năm tới, sau khi hoàn thiện khuôn khổ chi tiết vào cuối năm nay.
Động thái này được giới chuyên môn đánh giá là một bước tiến lịch sử, không chỉ nhằm làm sạch thị trường mà còn là vũ khí pháp lý mạnh mẽ nhất để bảo vệ hàng triệu nhà đầu tư khỏi các hiện tượng lừa đảo, bơm xả, "lùa gà" trong lĩnh vực crypto.
Kiểm soát bằng luật
Trước đây, thị trường crypto Nhật Bản chủ yếu dựa vào cơ chế tự quản của các sàn giao dịch và hiệp hội ngành nghề. Trong nhiều năm, tiền số tại Nhật Bản được quản lý chủ yếu theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (PSA), coi chúng là một phương tiện thanh toán.
Tuy nhiên, hệ thống giám sát dữ liệu giao dịch được đánh giá là không đủ chặt chẽ, trong khi số lượng tài khoản giao dịch đã vượt 7,8 triệu, gấp bốn lần chỉ trong 5 năm. Crypto đang dần chuyển từ công cụ thanh toán sang kênh đầu tư hấp dẫn, kéo theo nhu cầu bảo vệ nhà đầu tư và ổn định hệ thống tài chính.
Bằng cách đưa tài sản số vào Đạo luật FIEA, Nhật Bản muốn chính thức coi tiền số là sản phẩm đầu tư có giám sát, tương tự cổ phiếu hay trái phiếu. Khi đó, việc “mua trước – bán sau” dựa trên thông tin chưa công bố (chẳng hạn biết sàn sắp niêm yết một token) sẽ bị coi là vi phạm pháp luật.
Những chiêu trò bơm xả không chỉ dựa vào tâm lý đám đông mà còn tận dụng chính thông tin nội bộ để tạo sóng. Các nhóm thao túng thường mua vào trước khi tin tức tích cực được tung ra, đồng thời sử dụng mạng xã hội và KOLs để “lùa gà”, đẩy giá tăng ảo trước khi âm thầm xả hàng. Nhà đầu tư nhỏ lẻ, thiếu thông tin, trở thành người gánh toàn bộ rủi ro.
Quy định mới của Nhật Bản nhắm thẳng vào kẽ hở này. Các hành vi cụ thể sẽ bị cấm bao gồm cấm bất kỳ nhân viên sàn giao dịch, nhà phát triển dự án hoặc bên liên quan nào sử dụng thông tin về kế hoạch niêm yết để mua token trước. Đồng thời cấm sử dụng kiến thức về lỗ hổng bảo mật nghiêm trọng của một dự án để bán tháo trước khi công chúng biết.
Nhật Bản hiểu rằng, nếu chỉ coi bơm xả là hành vi thao túng giá mà không xử lý gốc rễ, tức là nguồn rò rỉ thông tin nội gián, thì sẽ mãi không thể làm sạch thị trường. Bởi phần lớn các vụ “lùa gà” đều bắt đầu từ những người trong cuộc: nhân viên sàn, đội phát triển dự án, hoặc đối tác nắm thông tin sớm.
Tuy nhiên, việc thực thi quy định này không hề đơn giản. Khác với chứng khoán, nhiều dự án crypto không có tổ chức phát hành rõ ràng, khiến việc xác định ai là “người nội bộ” trở nên mờ nhạt. Hơn nữa, thông tin ảnh hưởng đến giá coin có thể rất đa dạng, từ việc nâng cấp mạng lưới, hợp tác với đối tác mới cho tới lỗ hổng bảo mật, và khó chứng minh tính “chưa công khai”.
Trên thị trường tiền số, không phải đồng token nào cũng có tổ chức phát hành xác định như Bitcoin và việc xác minh thông tin không dễ, dẫn đến định nghĩa “chưa công khai” khá mờ nhạt. Tuy nhiên, bằng việc tham khảo kinh nghiệm từ các thị trường tiên phong như EU và Hàn Quốc, FSA đang cố gắng xây dựng một khuôn khổ chi tiết và hiệu quả.
Cơ quan FSA dự kiến sẽ xây dựng bộ hướng dẫn chi tiết sau khi luật được thông qua, xác định cụ thể các loại thông tin và hành vi bị cấm. Song để làm được điều đó, Nhật Bản cần phát triển năng lực điều tra blockchain ở cấp độ cao, kết hợp dữ liệu on-chain và off-chain, cũng như hợp tác chặt chẽ với các sàn trong và ngoài nước.
Ở góc độ dài hạn, quy định cấm giao dịch nội gián tiền số không chỉ là biện pháp kỹ thuật, mà là tuyên bố về định hướng phát triển của thị trường crypto Nhật Bản: minh bạch, có trách nhiệm và hướng đến bảo vệ nhà đầu tư. Trong bối cảnh các nước như Hàn Quốc và Liên minh châu Âu đã siết chặt khung pháp lý, Tokyo không muốn đứng ngoài cuộc chơi.
Quyết định của Nhật Bản không chỉ củng cố vị thế của họ như một trong những quốc gia có khuôn khổ pháp lý crypto tiên tiến nhất mà còn gửi một tín hiệu mạnh mẽ tới cộng đồng quốc tế. Nó thể hiện cam kết của một nền kinh tế lớn trong việc làm cho thị trường tài sản số trở nên công bằng, minh bạch và an toàn hơn cho mọi người tham gia.
Nếu làm tốt, Nhật Bản có thể trở thành một trong những thị trường crypto đáng tin cậy nhất thế giới, nơi các quỹ đầu tư tổ chức sẵn sàng tham gia, còn nhà đầu tư cá nhân được bảo vệ khỏi những cơn sóng “lùa gà” có tổ chức. Nhưng nếu thất bại, thị trường sẽ lại rơi vào vòng xoáy cũ: giá ảo, tin đồn thật, và lòng tin tiếp tục bị bào mòn.
Sự bùng nổ của tiền số đã tạo nên một kỷ nguyên đầu tư mới, nhưng cũng kéo theo những hành vi gian lận tinh vi chưa từng thấy. Quy định chống giao dịch nội gián mà Nhật Bản đang theo đuổi là bước đầu tiên để biến thế giới crypto từ “một thị trường hoang dã” thành một thị trường trưởng thành, nơi niềm tin được đặt lên hàng đầu.
Suy cho cùng, chỉ khi luật pháp đủ mạnh để bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ thì tiền số mới có thể thoát khỏi bóng mờ của các vụ “lùa gà” và “bơm xả” để trở thành một phần chính danh của hệ thống tài chính toàn cầu.
*Nguồn: Nikkei, Fortune, BI
