TS Võ Kim Cương - nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP HCM - đã nhìn nhận như vậy về việc bỏ cấp giấy phép xây dựng (GPXD) cho người dân, doanh nghiệp ở khu vực có quy hoạch chi tiết 1/500 theo tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
* Phóng viên: Vai trò của GPXD trong việc xây dựng nhà ở, công trình đô thị hiện nay và những bất cập trong khâu cấp phép là gì, thưa ông?
- TS VÕ KIM CƯƠNG: GPXD là công cụ cần thiết để nhà nước tiền kiểm, bảo đảm các công trình tuân thủ quy hoạch, an toàn và trật tự đô thị trước khi thi công. Việc này rất quan trọng vì công trình là tài sản lớn, có nhiều mối quan hệ phức tạp với đô thị (hạ tầng, an toàn phòng cháy chữa cháy, môi trường...), nếu xây dựng sai phép, trái phép sẽ gây tốn kém và thiệt hại lớn cho cả chủ đầu tư và xã hội.
Tuy nhiên, thủ tục cấp GPXD hiện còn rườm rà, phức tạp do pháp luật quy định quá nhiều điều kiện không rõ ràng, phân cấp thẩm quyền nhiều tầng và quy trình xử lý hồ sơ nhiều bước, dễ gây nhũng nhiễu.
Về bản chất, nếu được quy định rõ ràng và thực hiện đúng, việc cấp GPXD phải là một thủ tục đơn giản nhưng vẫn bảo đảm quản lý chặt chẽ hoạt động xây dựng.
* Theo ông, khâu tiền kiểm chuyển sang hậu kiểm cần phải như thế nào để bảo đảm chặt chẽ trong việc quản lý nhà nước, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp?
- Cần phải sửa đổi các quy định của pháp luật hiện hành theo hướng cắt giảm các nội dung nhà nước can thiệp, xác định rõ trách nhiệm pháp luật của các cá nhân liên quan trong quá trình xây dựng và giao quyền cho cấp dưới.
Trường hợp bỏ GPXD nhà ở riêng lẻ, cần xem xét nội dung và trách nhiệm quản lý một công trình, gồm: địa điểm phù hợp quy hoạch, chỉ giới xây dựng, khoảng lùi công trình, số tầng, chiều cao công trình, mật độ xây dựng, an toàn phòng cháy chữa cháy và lối thoát hiểm, bộ mặt kiến trúc trên phố chính, xác định chủ thể pháp lý (tiền kiểm); kiến trúc nội thất, cốt nền và đấu nối hạ tầng, sở hữu và quan hệ láng giềng, an toàn kết cấu, an toàn thi công, môi trường… (hậu kiểm).
Khi bỏ GPXD thì khâu tiền kiểm cần phải đơn giản hóa nhưng bảo đảm chặt chẽ về quản lý nhà nước, phải kiểm tra xem nội dung thiết kế có bảo đảm các yêu cầu của đô thị đối với công trình đó không. Vì vậy, cơ quan nhà nước có trách nhiệm hướng dẫn cho chủ đầu tư qua bản thông tin kiến trúc - quy hoạch (sau đây gọi là chứng chỉ KT - QH). Chủ đầu tư phải nắm vững các thông tin này để thiết kế và xây dựng công trình.
* Như vậy, khi xây nhà, người dân chỉ cần làm thủ tục gì?
- Nếu công trình vi phạm trật tự xây dựng thì mọi thiệt hại chủ yếu do chủ công trình chịu. Vì thế, việc có cần GPXD hay không là do chủ công trình quyết định. Nhà nước chỉ nên yêu cầu phải có GPXD ở những vị trí quan trọng về kiến trúc quy hoạch cần được quản lý chặt chẽ, những nơi chưa có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc chưa có quy chế quản lý kiến trúc rõ ràng.
Theo đó, nên thay GPXD bằng chứng nhận đăng ký xây dựng và đối với nhà ở riêng lẻ thì có thể giao nhân viên đủ trình độ của UBND phường - xã cấp. Chứng nhận đăng ký xây dựng thể hiện quyền tự chủ của công dân được nhà nước bảo hộ.
Việc bỏ cấp giấy phép xây dựng là nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính. Ảnh: QUỐC ANH
Trường hợp không cần GPXD, chủ công trình tự tìm hiểu hoặc xin cấp chứng chỉ KT-QH để được cấp chứng nhận đăng ký xây dựng. Cơ quan quản lý sẽ kiểm tra, xử lý sai phạm (hậu kiểm) trong quá trình xây dựng và xác nhận hoàn thành công trình để đăng ký sở hữu.
Trường hợp xin cấp GPXD với công trình có giá trị lớn, tại những vị trí chưa có đủ thông tin quy hoạch, quy chế quản lý kiến trúc hoặc chủ đầu tư không biết rõ về thông tin KT-QH và các yêu cầu quản lý, chủ công trình cần xin cấp chứng chỉ KT-QH, tổ chức thiết kế kiến trúc và làm thủ tục xin cấp GPXD. Cơ quan quản lý sẽ kiểm tra và cấp GPXD.
* Những điều kiện nào bảo đảm hiệu lực quản lý nhà nước khi cắt giảm GPXD, thưa ông?
- Theo nguyên tắc, những nội dung nào ảnh hưởng nhiều đến lợi ích chung thì nhà nước phải quản lý chặt chẽ. Những nội dung chủ yếu chỉ liên quan đến lợi ích chủ công trình thì chủ công trình tự chịu trách nhiệm.
Do đó, những nội dung về quy hoạch và kiến trúc cần tiền kiểm - là các nội dung cốt lõi - thì nhà nước phải quản lý chặt chẽ từ đầu, có thể nói đó là lằn ranh đỏ trong quản lý xây dựng. Vì lợi ích riêng, chủ công trình dễ vi phạm các quy định này.
Khi đã có quy hoạch chi tiết 1/500, nhân viên phường - xã có thể thực hiện thẩm quyền cấp chứng chỉ KT-QH và chứng nhận đăng ký xây dựng chỉ trong 1 ngày. Trường hợp chưa có quy hoạch, nhân viên có thẩm quyền giải quyết hồ sơ phải xin ý kiến cơ quan chức năng. Thời hạn tham vấn (để cấp chứng chỉ KT-QH) không quá 7 ngày; nếu quá thời hạn mà không được trả lời thì tự quyết định.
Trao quyền cho nhân viên là một giải pháp hành chính rất hiệu quả mà nhiều nước đã thực hiện. Cán bộ, công chức được giao thẩm quyền ra quyết định phải trực tiếp chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Căn cứ để cấp chứng chỉ KT-QH là quy hoạch chi tiết 1/500, hoặc 1/2.000 ở nơi chưa có quy hoạch 1/500. Tuy nhiên, thông tin cần thiết cho nhà ở riêng lẻ phải là bản quy chế quản lý kiến trúc. Quy chế này "văn bản hóa" và cụ thể hóa về kiến trúc - quy hoạch các đồ án cho từng ô phố hay đường phố.
Hiện nay, công nghệ thông tin giúp đơn giản thủ tục hành chính rất nhiều. Nếu nhà nước đầu tư xây dựng quy chế kiến trúc - quy hoạch cho từng ô phố trên nền GIS và công nghệ số để cấp chứng chỉ KT-QH trực tuyến thì việc quản lý xây dựng sẽ thuận lợi hơn rất nhiều.
Xin cảm ơn ông!
