Vì sao phổ cập tài chính số không thể là “cú nhảy vọt”
Những năm gần đây, Việt Nam chứng kiến nhiều bước tiến rõ rệt trong chuyển đổi số, đặc biệt là với lĩnh vực tài chính. Tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt tăng mạnh, đặc biệt sau giai đoạn COVID-19; các giao dịch điện tử dần trở thành lựa chọn quen thuộc trong thanh toán hóa đơn, mua sắm, đi lại và dịch vụ công.
Phạm vi dịch vụ cũng mở rộng nhanh chóng, từ chuyển tiền, thanh toán cơ bản sang tiết kiệm số, bảo hiểm, cho vay tiêu dùng và kết nối dữ liệu tín dụng. Quan trọng hơn, tài chính số không chỉ tiếp cận nhóm người dùng thành thị, mà đang lan tới người dùng ở vùng nông thôn, những nhóm trước đây hầu như khó có cơ hội tiếp cận các dịch vụ tài chính chính thống.
Tuy nhiên, nếu nhìn sâu vào hành trình phổ cập tài chính số tại Việt Nam, có thể thấy, không có cú nhảy vọt hay một phép màu nào có thể khiến hàng triệu người dân thay đổi thói quen, hàng trăm nghìn doanh nghiệp thay đổi cách thức vận hành chỉ trong “một nốt nhạc”.
Khác với nhiều dịch vụ số khác, tài chính gắn trực tiếp với tiền bạc – yếu tố nhạy cảm nhất trong hành vi của người dùng. Một ứng dụng giải trí có thể được tải về để dùng thử, một mạng xã hội mới có thể được trải nghiệm trong vài ngày rồi bỏ. Nhưng với các giao dịch tài chính, người dùng thường chỉ thay đổi khi họ thực sự cảm thấy an toàn, minh bạch và kiểm soát được dòng tiền của mình.
Niềm tin tài chính không thể được tạo ra chỉ bằng công nghệ hay truyền thông, mà cần thời gian, trải nghiệm và sự ổn định. Thực tế, ngay cả những đơn vị đi đầu trong lĩnh vực này cũng phải trả giá để hiểu rõ điều đó.
Trong giai đoạn đầu, khi khái niệm ví điện tử còn xa lạ, MoMo từng thử nghiệm các mô hình thanh toán và chuyển tiền dựa trên SIM viễn thông, cũng như những giải pháp chuyển tiền sớm trước khi smartphone và mobile app trở nên phổ biến. Những mô hình này giúp tiếp cận nhanh người dùng phổ thông, song trải nghiệm còn hạn chế: người dùng chưa có cảm giác trực tiếp “nhìn thấy” và kiểm soát dòng tiền của mình, tính minh bạch và liền mạch chưa đủ để tạo sự yên tâm.
Việc người dùng không gắn bó lâu dài với các mô hình này không phải là câu chuyện riêng của một doanh nghiệp, mà phản ánh một quy luật phổ quát của tài chính số: công nghệ có thể đi trước, nhưng nếu chưa tạo được niềm tin, sự lan tỏa sẽ không thể xảy ra . Chính những “cú vấp” sớm này cho thấy vì sao tài chính số khó có thể thể phát triển đột biến, mà buộc phải đi qua giai đoạn tích lũy trải nghiệm.
Chia sẻ tầm nhìn trên, ông Nguyễn Bá Diệp - Đồng sáng lập Tập đoàn Công nghệ Tài chính MoMo cho biết: “Trong tài chính, công nghệ có thể phát triển rất nhanh, nhưng niềm tin của người dùng thì không thể đạt được bằng đường tắt. Người dùng chỉ sẵn sàng thay đổi thói quen khi họ cảm thấy an toàn, an tâm qua mỗi giao dịch nhỏ nhất. Khi nền tảng được thiết kế theo hướng đặt trải nghiệm và niềm tin người dùng là trung tâm, đây sẽ là nền móng cho sự lan tỏa bền vững của tài chính số.”
Tài chính số lan tỏa: Niềm tin đến thói quen và xa hơn nữa
Nếu không thể “nhảy vọt”, vậy tài chính số tại Việt Nam đã lan tỏa bằng con đường nào? Câu trả lời nằm ở chính những giao dịch nhỏ, quen thuộc và lặp lại mỗi ngày.
Tại MoMo, các giao dịch như thanh toán tiền điện, tiền nước, đóng học phí, viện phí, mua bảo hiểm hay thực hiện thủ tục dịch vụ công – dù giá trị không lớn – lại có tần suất cao và gắn chặt với sinh hoạt của người dân. Việc số hóa những giao dịch này giúp người dùng tiếp cận tài chính số trong trạng thái ít rủi ro nhất, từ đó hình thành thói quen sử dụng một cách tự nhiên.
Quy mô hơn 30 triệu người dùng, mạng lưới hơn 70 đối tác ngân hàng – tổ chức tài chính và hơn 500.000 điểm chấp nhận thanh toán của MoMo hôm nay phản ánh rõ điều này. Đây không phải kết quả của một cú bứt phá ngắn hạn, mà là thành quả của quá trình tích lũy dài hạn, xuất phát từ việc giải quyết ngày càng tốt hơn những giao dịch quen thuộc trong đời sống hàng ngày.
Xa hơn, khi tài chính số đã đi qua giai đoạn thuyết phục người dùng làm quen với những giao dịch cơ bản, câu hỏi đặt ra không còn nằm ở việc có số hóa hay không, mà là việc số hóa sẽ mang lại giá trị gì tiếp theo cho bối cảnh tài chính. Thách thức của giai đoạn tới không nằm ở công nghệ, mà ở khả năng sử dụng dữ liệu, kết nối hệ sinh thái và thiết kế sản phẩm tài chính phù hợp hơn với từng nhóm người dùng.
Ở giai đoạn này, tài chính số không còn dừng ở vai trò giải quyết giao dịch, mà bắt đầu được kỳ vọng trở thành công cụ hỗ trợ ra quyết định tài chính. Dữ liệu tích lũy từ hành vi chi tiêu, thanh toán, vay – trả nếu được khai thác hiệu quả có thể giúp cá nhân quản lý dòng tiền tốt hơn, doanh nghiệp nhỏ tiếp cận vốn thuận lợi hơn và hệ thống tài chính vận hành minh bạch hơn.
Với nhóm người dùng trước đây ít hoặc chưa từng tiếp cận ngân hàng, điều này đặc biệt có ý nghĩa. Với sự phát triển của các giải pháp như Ví Trả Sau của MoMo, mỗi giao dịch được ghi nhận là một dấu vết tài chính, giúp họ lần đầu có lịch sử giao dịch và được hệ thống tài chính chính thống “nhìn thấy”. Dữ liệu tích lũy từ các giao dịch trở thành tiền đề để họ tiếp cận dần các dịch vụ tài chính từ ngân hàng và tổ chức tín dụng, từng bước thu hẹp khoảng cách tài chính và giảm phụ thuộc vào các kênh phi chính thức.
Đây cũng là lúc khoảng cách giữa các nền tảng tài chính số và tổ chức tài chính truyền thống dần được thu hẹp, khi hai bên không chỉ kết nối kỹ thuật, mà cùng khai thác dữ liệu và phát triển sản phẩm tài chính theo nhu cầu thực tế. Khi bài toán không còn là phổ cập, mà là nâng cao giá trị và chiều sâu dịch vụ, hành trình tài chính số tại Việt Nam sẽ bước sang một chặng đường mới.