Chuẩn bị điều kiện hạ tầng phục vụ triển khai công nghệ chiến lược

Quốc hội thông qua Luật Công nghệ cao (sửa đổi) vào ngày 10/12/2025 - Ảnh: VGP/TG

Thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW, trong năm 2025, Chính phủ đã tập trung chỉ đạo triển khai các công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ ưu tiên, tạo nền tảng quan trọng cho việc nâng cao năng lực tự chủ công nghệ quốc gia.

Một trong những bước đi có ý nghĩa đột phá là việc hoàn thiện thể chế pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. 

Chính phủ đã trình Quốc hội đã thông qua Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó lần đầu tiên xác lập khái niệm pháp lý về “công nghệ chiến lược”. 

Đây được xem là cơ sở pháp lý quan trọng để xây dựng danh mục công nghệ chiến lược và hệ thống chính sách ưu tiên phát triển, đồng thời thể hiện rõ quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước trong việc coi công nghệ là động lực then chốt cho tăng trưởng nhanh và bền vững.

Luật cũng khẳng định chủ trương dành nguồn lực ổn định từ ngân sách nhà nước để triển khai các chương trình phát triển công nghệ chiến lược, bảo đảm tính dài hạn, liên tục và có trọng tâm, trọng điểm. Trên cơ sở đó, các chính sách triển khai đã được thiết kế theo hướng linh hoạt, phù hợp với đặc thù của hoạt động nghiên cứu, phát triển công nghệ mới.

Theo quy định của Luật, các nhiệm vụ đặc biệt và chương trình đặc biệt phục vụ phát triển công nghệ chiến lược có thể được Thủ tướng Chính phủ quyết định, với cơ chế quản lý tiên tiến như đặt hàng theo kết quả, khoán chi theo sản phẩm đầu ra và hỗ trợ theo gói. Cách tiếp cận này giúp tăng quyền chủ động cho tổ chức chủ trì, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước. 

Đáng chú ý, cơ chế tài chính cho phép chấp nhận rủi ro có kiểm soát – một bước tiến quan trọng, phù hợp với thông lệ quốc tế trong phát triển công nghệ mới và công nghệ lõi.

Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cũng quy định rõ cơ chế giải mã và mua công nghệ chiến lược. Theo đó, ngân sách nhà nước có thể được sử dụng để mua trực tiếp công nghệ, thuê chuyên gia trong và ngoài nước với chi phí thỏa thuận, không bị ràng buộc bởi các thủ tục về tài sản công. Đây được đánh giá là điểm mới có tính đột phá, tháo gỡ nhiều “nút thắt” kéo dài trong tiếp cận và làm chủ công nghệ tiên tiến.

Một nội dung quan trọng khác là việc thiết lập mô hình “tổng công trình sư” trong triển khai nhiệm vụ công nghệ chiến lược. Đây là các cá nhân có uy tín và năng lực vượt trội, được trao toàn quyền về kỹ thuật, nhân lực và tài chính để điều phối, tổ chức thực hiện nhiệm vụ. Cùng với đó là các cơ chế thu hút, đãi ngộ đặc biệt đối với nhân tài, cũng như ưu tiên giao nhiệm vụ cho các tổ chức có khả năng huy động và sử dụng hiệu quả đội ngũ chuyên gia trình độ cao.

Về hạ tầng, Luật quy định đầu tư có trọng điểm cho các phòng thí nghiệm trọng điểm, trung tâm nghiên cứu và khu thử nghiệm phục vụ công nghệ chiến lược theo mô hình mở, dùng chung, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp. Các sản phẩm công nghệ chiến lược được ưu tiên trong mua sắm công; chi phí thử nghiệm, kiểm định, chứng nhận chất lượng được Nhà nước hỗ trợ. Doanh nghiệp cũng được phép sử dụng Quỹ phát triển khoa học và công nghệ để đầu tư, mua công nghệ hoặc sáp nhập các tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước nhằm phục vụ mục tiêu phát triển công nghệ chiến lược.

Lần đầu tiên Việt Nam có danh mục công nghệ lõi 

Cùng với đó, Chính phủ đã trình Quốc hội Luật Công nghệ cao (sửa đổi) và đã được thông qua ngày 10/12/2025. Luật đã thể chế hóa nhiều chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển công nghiệp chiến lược. 

Theo đó, các tổ chức, doanh nghiệp được xét giao trực tiếp thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo từ các chương trình quốc gia đặc biệt về công nghệ chiến lược; được hưởng cơ chế đặc biệt trong giải mã và mua bí quyết công nghệ; được hỗ trợ bảo hộ, khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ đối với công nghệ chiến lược.

Luật cũng quy định hỗ trợ thành lập và vận hành các phòng thí nghiệm dùng chung phục vụ nghiên cứu và phát triển công nghệ chiến lược; hỗ trợ đào tạo nhân lực, nghiên cứu – phát triển và sản xuất thử nghiệm từ các nguồn kinh phí của chương trình khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia đặc biệt. Đáng chú ý, doanh nghiệp công nghệ chiến lược được xác định là loại hình doanh nghiệp được hưởng ưu đãi đặc biệt, qua đó khuyến khích mạnh mẽ khu vực doanh nghiệp tham gia sâu vào chuỗi giá trị công nghệ lõi.

Trên cơ sở hoàn thiện thể chế, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành tập trung nguồn lực để định hình rõ các nhóm công nghệ lõi cần ưu tiên phát triển, tạo sức mạnh tổng hợp từ lĩnh vực dân sự, kinh tế đến quốc phòng, an ninh.

Cụ thể, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Danh mục 11 nhóm công nghệ chiến lược và 35 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược theo Quyết định số 1131/QĐ-TTg ngày 12/6/2025, làm căn cứ then chốt cho việc phân bổ nguồn lực đầu tư quốc gia.

Trước sự phát triển nhanh chóng của KHCN, Chính phủ đã kịp thời chấp thuận bổ sung “công nghệ và thiết bị thông minh xử lý AI tại biên (Edge AI)” vào danh mục công nghệ chiến lược.

Trên cơ sở đó, 6 nhóm sản phẩm trọng điểm có tác động lan tỏa lớn đã được lựa chọn để triển khai ngay, gồm: Mô hình ngôn ngữ lớn và trợ lý ảo tiếng Việt; AI camera xử lý tại biên; robot di động tự hành (AMR); hệ thống thiết bị mạng 5G; hạ tầng mạng blockchain; và thiết bị bay không người lái (UAV).

Đây là lần đầu tiên Việt Nam có danh mục công nghệ lõi mang tính chiến lược quốc gia, cùng các sản phẩm chủ lực ưu tiên triển khai cấp Chính phủ - tạo nền tảng để nâng cao tiềm lực tự chủ công nghệ và sức cạnh tranh quốc gia.

Các chương trình này sẽ góp phần giúp Việt Nam từng bước tiếp cận và làm chủ công nghệ lõi trong các lĩnh vực then chốt như AI, viễn thông, robot và blockchain; nâng cao tỉ lệ nội địa hóa, đặc biệt trong thiết bị ICT, cảm biến và bán dẫn ở mức thiết kế – phần mềm; phát triển hệ sinh thái doanh nghiệp công nghệ, thúc đẩy sản xuất thiết bị “Make in Vietnam”; đồng thời hình thành hệ sinh thái công nghệ chiến lược gắn kết chặt chẽ giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp.

Một số nhiệm vụ đã được triển khai thí điểm với những kết quả bước đầu tích cực, như phát triển mô hình nền tảng tiếng Việt ứng dụng trong dịch vụ công và trợ lý ảo; thử nghiệm AI camera xử lý tại biên trong giám sát giao thông và an ninh đô thị; các doanh nghiệp viễn thông hoàn thiện nguyên mẫu thiết bị 5G, tiến tới sản xuất hàng loạt; UAV nội địa được thử nghiệm trong nông nghiệp và logistics.

Để chuẩn bị điều kiện hạ tầng phục vụ triển khai công nghệ chiến lược, Bộ KH&CN đang xây dựng Đề án “Phát triển hệ thống các trung tâm nghiên cứu, thử nghiệm, các phòng thí nghiệm quốc gia, tập trung cho công nghệ chiến lược”. Hiện Đề án đang được lấy ý kiến các bộ, ngành và cơ quan liên quan về nhu cầu phát triển hệ thống phòng thí nghiệm trọng điểm trong từng lĩnh vực công nghệ ưu tiên. 

Trên cơ sở tổng hợp ý kiến và đánh giá hiện trạng, Bộ sẽ xây dựng phương án tổng thể phát triển hệ thống trung tâm nghiên cứu, thử nghiệm và mạng lưới phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia theo hướng tập trung, đồng bộ, hiện đại, đạt tiêu chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu thử nghiệm, kiểm chứng, chuyển giao công nghệ và kết nối hiệu quả giữa nghiên cứu với ứng dụng, sản xuất.

Những bước đi này không chỉ tạo nền tảng quan trọng cho việc nâng cao năng lực tự chủ công nghệ, mà còn góp phần gia tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế, khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc chủ động tham gia và định vị vị thế trong chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu.

Thu Giang