Giữ tính người như thế nào trong thời đại AI? - 4 góc nhìn từ các diễn giả tại TPHCM

Con người đang đứng trước một bước ngoặt lớn: khi trí tuệ nhân tạo có thể giải hộ mọi bài toán, viết hộ mọi bài văn, sáng tác nhạc, vẽ tranh, thậm chí mô phỏng cả giọng nói và nụ cười của người thân đã mất, thì điều gì còn lại để định nghĩa chúng ta là “con người”? Kiến thức đã trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết: chỉ một cú click là có tất cả. Nhưng chính vì quá dễ dàng, chúng ta đang đánh mất thứ quý giá nhất: sự nỗ lực, đau đáu của việc suy nghĩ, niềm vui khi tự tìm ra câu trả lời và trên hết là khát khao được hiểu chính mình.

Giữa cơn bão ấy, nỗi lo lớn nhất không phải AI sẽ cướp việc làm của chúng ta, mà là con người có còn muốn tư duy nữa hay không khi mọi thứ đã có sẵn từ máy móc.

Tọa đàm “Học và hỏi trong cơn bão AI” diễn ra ngày 15/11/2025 tại TP.HCM, đã trở thành một không gian hiếm hoi để những người làm giáo dục dừng lại và hỏi nhau những câu hỏi nhân văn:

1. Khi AI có thể dạy thay thầy cô, viết thay học trò, thì giáo viên còn lại vai trò gì?
2. Khi mọi đáp án đều nằm sẵn trong lòng bàn tay, học để làm gì?
3. Và nếu ta không còn phải đau đầu, không còn phải sai, không còn phải tự hỏi nữa, thì điều gì sẽ giúp chúng ta giữ được tính người: sự tò mò, lòng trắc ẩn, khả năng đồng cảm và khát vọng sáng tạo?

Dưới đây là góc nhìn từ bốn diễn giả - những người đang ngày ngày đối diện với cơn bão ấy trong lớp học, trong trường học và trong chính hành trình giáo dục của mình.

TS. TRẦN NAM DŨNG - PHÓ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG PHỔ THÔNG NĂNG KHIẾU (ĐHQG-HCM): MỖI LẦN TÔI CHỈ GIAO TỐI ĐA BA BÀI TẬP

Trong buổi tọa đàm, TS. Trần Nam Dũng mang đến một quan điểm gây chú ý: mỗi lần thầy chỉ giao tối đa 3 bài tập. “Giao nhiều quá, tụi nhỏ không làm. Mà không làm thì chẳng học được gì.” - Thầy chia sẻ.

Từ đó, thầy đi vào một luận điểm sâu hơn: bài tập không phải để “lấp thời gian” mà để tạo ra lực học. Lực học chỉ xuất hiện khi học sinh thực sự động não. Một bài khó, được làm đến nơi đến chốn, giá trị lớn hơn rất nhiều so với năm bài làm qua loa. Trong thời đại AI, khi học sinh chỉ cần đưa đề vào là có đáp án ngay, lượng bài tập lớn càng chỉ khiến các em… tìm đường tắt nhiều hơn. Còn khi bài tập ít nhưng đúng trọng tâm, học sinh buộc phải dành thời gian suy nghĩ, tưởng tượng, thử sai - đó là những quá trình AI không thể thay thế.

Thầy liên hệ điều này với chính trải nghiệm học của bản thân: những kiến thức thuở nhỏ, học chậm, làm kỹ, được củng cố bằng luyện tập ít nhưng chắc đã trở thành ký ức bền vững. Ngược lại, càng lớn, bài tập nhiều hơn nhưng thời gian luyện tập không đủ, khiến “học nhiều mà quên hết”.

Vì vậy, câu chuyện “3 bài tập” của thầy Dũng không phải là giảm tải, mà là đúng tải.

• 3 bài buộc học sinh phải suy nghĩ nghiêm túc.
• 3 bài giúp thầy cô thật sự theo dõi được tiến bộ của từng em.
• 3 bài khiến học sinh có đủ thời gian hiểu thay vì chỉ làm.

Thầy cũng chia sẻ cách kiểm tra bài tập trong thời đại AI:

• Vấn đáp trực tiếp để xem học sinh có thật sự hiểu;
• Cho học sinh tự giảng lại bài của mình;
• Yêu cầu học sinh tự ra bài toán, một hình thức mà AI không thể xử lý thay.

Những cách này khiến học sinh nhận ra rằng bài tập không phải để lấy điểm, mà là cơ hội để rèn tư duy của chính họ.

TS. NGUYỄN THỊ THU HUYỀN – GIÁM ĐỐC CHUYÊN MÔN PATHWAY SCHOOL & PATHWAY ACADEMY: TẠO ĐỘNG LỰC HỌC TẬP BÂY GIỜ KHÓ HƠN NGÀY XƯA RẤT NHIỀU

TS. Nguyễn Thị Thu Huyền bắt đầu bằng câu hỏi: “Bây giờ, việc khiến học sinh có động lực học tập có phải khó hơn rất nhiều so với ngày xưa không?” Cả khán phòng đồng loạt gật đầu. Từ sự đồng thuận này, chị đi vào một trong những vấn đề cốt lõi nhất: Thời đại AI không chỉ thay đổi cách học, mà còn làm thay đổi chính động lực học tập. Đây là điều mà giáo viên không thể ép buộc, chỉ có thể kiến tạo.

Theo chị Huyền, động lực học tập không thể sinh ra từ áp lực, càng không thể tạo ra bằng kỹ thuật. Nó liên quan trực tiếp đến tâm lý của học sinh – điều mà các lý thuyết như Maslow hay thuyết tự quyết đã chứng minh từ lâu. Chị chỉ ra ba yếu tố lớn quyết định động lực:

1. Quyền tự quyết - học sinh phải cảm thấy mình có quyền với việc học của chính mình;
2. Cảm giác được tôn trọng - các em cần được nhìn nhận như những cá thể có nhu cầu riêng;
3. Sự kết nối cảm xúc - học phải bắt đầu từ niềm vui, không phải sự sợ hãi.

Trong thực tế dạy học, chị thấy AI khiến học sinh quen với việc có đáp án ngay lập tức, từ đó hình thành kỳ vọng mọi thứ phải đúng ngay - chuẩn ngay. Khi mắc lỗi, nhiều em bối rối, thậm chí ngại thử lại vì đã quen với sự “hoàn hảo tức thì” của máy móc. Điều này làm mất đi một yếu tố cốt lõi của giáo dục: quyền được sai và động lực đến từ việc đứng dậy sau sai lầm. Vì vậy, chị Huyền nhấn mạnh giáo viên cần thiết kế trải nghiệm để học sinh hiểu rằng sai là bình thường; thầy cô phải tạo một môi trường an toàn nơi học sinh dám thử, dám hỏi và dám vấp. Chính những lần vấp đó mới tạo nên quá trình học thật sự.

Trong bối cảnh AI, vai trò của giáo viên càng trở nên quan trọng:

• Giáo viên là người coach, không chỉ truyền đạt kiến thức mà dẫn dắt quá trình học tập;
• Giáo viên phải học cách thiết kế hoạt động, chứ không chỉ trình bày;
• Giáo viên là người giúp học sinh phân biệt giữa hiệu quả thật và hiệu quả ảo do công nghệ mang lại.

Theo chị, “khó hơn ngày xưa” chính là vì giáo viên hôm nay phải gánh thêm nhiệm vụ mới: không chỉ dạy đúng, mà phải dạy sao cho học sinh muốn học. Thời đại công nghệ khiến sự chú ý bị phân tán, khiến giá trị của nỗ lực bị mờ nhạt; vì thế giáo viên phải đòi hỏi ở chính mình nhiều hơn, thấu hiểu hơn, tinh tế hơn và nhân văn hơn.

Kết lại, TS. Thu Huyền cho rằng động lực là chìa khóa và nếu không có động lực, công nghệ dù mạnh đến đâu cũng không giúp trẻ học tốt hơn. Trong thời đại AI, động lực không đến từ công cụ, mà đến từ sự tự chủ, niềm vui, và mối quan hệ thầy và trò đầy tin cậy.

THẦY NGÔ THÀNH NAM - HIỆU TRƯỞNG TH-THCS-THPT B.SCHOOL: TIẾP CẬN CHẬM LẠI ĐỂ LÀM ĐÚNG

Trong buổi tọa đàm, thầy Ngô Thành Nam cho rằng vấn đề lớn nhất của giáo dục hiện nay không phải là sự xuất hiện của AI, mà là việc nhiều giáo viên không biết tiếp cận công nghệ như thế nào. Công nghệ phát triển quá nhanh khiến thầy cô dễ rơi vào trạng thái “không theo kịp”: có người bảo học sinh “cứ dùng AI làm bài”, nhưng khi học sinh dùng thật, chính giáo viên lại không biết phải giải thích ý nghĩa của việc học hay vì sao bài tập vẫn cần do học sinh tự làm. AI vì thế dễ trở thành lối tắt, làm mất đi phần quan trọng nhất của giáo dục: tư duy và động lực học.

Với vai trò hiệu trưởng, thầy Nam tập trung hướng dẫn giáo viên chuyển vai: từ “người giảng” sang người coach. Khi AI luôn cho đáp án chính xác, học sinh dễ sợ sai và ngại thử lại, nên thầy nhấn mạnh việc tạo không gian an toàn để học sinh dám sai – bởi “sai là quyền của học sinh”. Nếu không trả lại quá trình thử–sai cho các em, việc học sẽ mất đi sự chủ động và khả năng tự học.

Từ đó, thầy yêu cầu giáo viên thiết kế hoạt động thay vì chỉ truyền đạt nội dung: những bài tập buộc học sinh suy nghĩ, trao đổi, phản biện – những việc AI không thể làm thay. Giáo viên phải là người giữ nhịp học, dựa vào khả năng tiếp nhận của học sinh chứ không chạy theo tốc độ của công nghệ.

Thầy cũng khuyên giáo viên đi chậm lại. Chính vì AI quá nhanh nên thầy cô càng cần tạo thời gian để học sinh xử lý, vấp, rồi hiểu. Làm bài giảng nhanh và đẹp không có nghĩa là hiệu quả. “Nhịp học là của học sinh, không phải của AI,” thầy nhấn mạnh.

Kết lại, thầy Nam cho rằng giáo viên không thể cấm AI, giống như không thể cấm học sinh dùng máy tính Casio. Điều quan trọng hơn nhiều là dạy các em cách sống cùng AI mà không đánh mất tư duy của chính mình. Người thầy hiểu điều này sớm sẽ giữ được ý nghĩa thật sự của nghề giáo trong kỷ nguyên tối ưu hóa.

TS. HOÀNG ANH ĐỨC - HỌC GIẢ RMIT VIỆT NAM: TẠI SAO VIỆC HỌC TRỞ NÊN KHÓ HƠN TRONG CƠN BÃO AI?

Ở phần đề dẫn, TS. Đức cho rằng chính tốc độ phát triển của AI khiến ta phải đối diện một nghịch lý: công nghệ giúp trả lời nhanh hơn, làm việc nhanh hơn, hỗ trợ nhiều hơn nhưng đồng thời cũng làm suy yếu những năng lực cốt lõi của việc học, đặc biệt là khả năng ghi nhớ, tập trung và tự tạo ra tư duy. Những kỹ năng vốn phải hình thành qua lao động trí óc dần bị thay thế bằng tiện lợi tức thì. Con người không còn buộc phải nỗ lực để hiểu, và điều đó khiến việc học… nặng nề hơn.

TS. Đức cũng nhấn mạnh nỗi lo lớn nhất không nằm ở công cụ, mà nằm ở chỗ: người học dần đánh mất khả năng tự tổ chức tri thức của mình. Cảm giác “biết” mà AI mang lại là cảm giác giả: giống như ghi nhớ một thứ chưa từng trải qua. Điều này khiến người học dễ thỏa mãn, dễ ảo tưởng, và dễ bỏ qua quá trình học thật: quan sát - đặt câu hỏi - thử nghiệm - sai - sửa. Khi những bước này bị rút ngắn hoặc xóa bỏ, việc học trở nên rỗng và thiếu bản chất.

Trong bài phát biểu, anh Đức cũng liên kết chủ đề này với chính tinh thần cuốn sách Lớp học cuối cùng: việc học không chỉ là chuyện thu nhận thông tin, mà còn là hành trình tìm hiểu chính mình trong một thế giới nhiễu loạn tri thức. Khi tri thức được tự động hóa, “cái khó nhất là giữ lại phần người trong việc học”. Đó là khả năng phân biệt đâu là tri thức đúng, đâu là tri thức sâu; đâu là điều mình thực sự hiểu, đâu chỉ là điều AI làm thay.

Anh kết lại bằng mong muốn buổi tọa đàm sẽ tiếp tục mở ra thật nhiều góc nhìn để tìm ra “những điều thiết yếu phục vụ cuộc sống”, từ đó định hướng lại giáo dục Việt Nam trong thời đại AI - một thời đại mà việc học càng cần nhiều hơn sự tự chủ, kiên trì và độ sâu của tư duy con người.

Theo AnPublishing & Education