Thế giới đang chứng kiến một cuộc chạy đua công nghệ mang tính định hình thời đại – “Chiến tranh Lạnh AI” – nơi Mỹ vẫn đang giữ vị thế dẫn đầu, nhưng Trung Quốc đang nỗ lực không ngừng để thay đổi cục diện bằng một chiến lược toàn quốc, đặt cược rằng “đám đông sẽ đánh bại người khổng lồ”.
Theo The Wall Street Journal, Washington sở hữu những lợi thế vượt trội về mô hình ngôn ngữ tiên tiến, năng lực bán dẫn và lượng vốn khổng lồ đổ vào các công ty AI như OpenAI, Anthropic hay Google DeepMind. Trong khi đó, Bắc Kinh lại áp dụng một chiến lược khác hẳn – không chỉ dồn lực cho một vài tập đoàn lớn, mà huy động cả hệ thống chính trị, công nghiệp và học thuật, với niềm tin rằng hàng nghìn nhóm nghiên cứu, hàng triệu kỹ sư và vô số ứng dụng thực tiễn sẽ tạo nên sức mạnh cộng hưởng khổng lồ.
Khoảng cách giữa hai siêu cường trong lĩnh vực AI vẫn rất rõ ràng. Mỹ sở hữu hạ tầng tính toán mạnh nhất thế giới, chiếm tới hơn 60% thị phần chip AI cao cấp, phần lớn đến từ Nvidia. Theo WSJ, các startup Mỹ đã huy động hơn 104 tỷ USD vốn đầu tư cho AI chỉ trong năm 2025. Đó là con số vượt xa bất kỳ quốc gia nào khác, và là nền tảng cho sự bùng nổ của các mô hình AI tạo sinh – từ GPT-4o của OpenAI đến Gemini của Google hay Claude của Anthropic. Cộng thêm hệ sinh thái nghiên cứu – đại học – khởi nghiệp dày đặc, Mỹ đang vận hành như một cỗ máy đổi mới liên tục, nơi những bước nhảy vọt về công nghệ diễn ra gần như từng tháng.
Trái lại, Trung Quốc bị kiềm hãm bởi các lệnh cấm xuất khẩu chip tiên tiến của Mỹ, đặc biệt là GPU của Nvidia – công cụ không thể thiếu cho việc huấn luyện các mô hình AI quy mô lớn. Tuy nhiên, điều này không khiến Bắc Kinh lùi bước. Thay vì chỉ tập trung vào việc tạo ra “một ChatGPT phiên bản Trung Quốc”, họ chọn hướng đi khác – xây dựng một “mạng lưới AI quy mô quốc gia”.
Từ Huawei, Alibaba, Baidu cho tới hàng trăm viện nghiên cứu địa phương, Trung Quốc đang phát triển hàng nghìn cụm máy chủ nhỏ, kết nối thành siêu cụm (compute cluster) khổng lồ, tận dụng chip tự sản xuất và khả năng xử lý song song. “Nếu không có một Titan, chúng tôi sẽ có hàng nghìn con kiến”, một nhà nghiên cứu tại Viện Khoa học Trung Quốc chia sẻ trên WSJ.
Động lực này không chỉ đến từ khát vọng cạnh tranh công nghệ. Với Trung Quốc, AI là công cụ chiến lược để bảo đảm tự chủ, tăng năng suất và củng cố ảnh hưởng toàn cầu. Từ giao thông, nông nghiệp, tới an ninh và giáo dục, AI được triển khai với tốc độ chóng mặt.
Theo báo cáo của Brookings Institution, Trung Quốc đã triển khai hơn 4 triệu camera thông minh có tích hợp AI nhận diện khuôn mặt, hàng chục thành phố đang sử dụng thuật toán quản lý giao thông và dịch vụ công. Trong khi Mỹ vẫn tập trung vào AI tạo sinh và phần mềm, Trung Quốc biến AI thành “máu” chảy trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế.
Thế nhưng, sức mạnh của “đám đông” không phải không có giới hạn. Việc thiếu chip tiên tiến khiến Trung Quốc gặp khó trong việc phát triển mô hình quy mô lớn, còn dữ liệu nội địa dù dồi dào nhưng bị giới hạn bởi quy định kiểm duyệt và quyền riêng tư thấp. Ngược lại, Mỹ sở hữu lợi thế về dữ liệu mở, nhân tài toàn cầu, và quyền sở hữu trí tuệ được bảo vệ mạnh mẽ.
Nhưng mặt khác, sự tự do của thị trường Mỹ cũng tạo ra rủi ro khi các công ty AI hàng đầu cạnh tranh khốc liệt, thiếu sự điều phối mang tính chiến lược quốc gia như mô hình Trung Quốc. Cựu CEO Google Eric Schmidt từng nhận xét: “Mỹ thắng về sáng tạo, nhưng Trung Quốc thắng về tổ chức”. Câu nói này phản ánh hai mô hình quyền lực công nghệ đối lập: một bên là tự do đổi mới, một bên là kiểm soát tập trung.
Theo Axios, Mỹ có thể “tự đánh mất lợi thế” nếu tiếp tục để thị trường AI bị chi phối bởi một số ít tập đoàn lớn mà không triển khai rộng rãi trong đời sống xã hội. Trung Quốc thì ngược lại: họ có thể chậm về công nghệ lõi, nhưng lại nhanh trong ứng dụng – từ robotaxi tại Thâm Quyến, drone giao hàng tại Hàng Châu, cho đến AI giáo dục ở Bắc Kinh. Cách tiếp cận “triển khai trước, hoàn thiện sau” giúp họ tạo ra hệ sinh thái dữ liệu khổng lồ – yếu tố mà chính các công ty Mỹ phải thừa nhận là khó sánh kịp.
Các chuyên gia của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR) gọi đây là “cuộc chiến địa chính trị của thế kỷ XXI”, nơi AI trở thành vũ khí quyền lực mềm. Ai làm chủ công nghệ này sẽ định hình chuẩn mực toàn cầu về dữ liệu, đạo đức và luật pháp công nghệ. Nếu Mỹ chi phối, thế giới có thể ưu tiên minh bạch, trách nhiệm và tự do thông tin. Nếu Trung Quốc thắng, mô hình kiểm soát dữ liệu tập trung có thể trở thành chuẩn mực mới.
Theo AI Index Report 2025, Mỹ vẫn đang dẫn đầu với điểm số 68,1 trong khi Trung Quốc đạt 59,4 – khoảng cách không lớn và đang thu hẹp nhanh. Số lượng công trình nghiên cứu AI của Trung Quốc đã chiếm 36% tổng toàn cầu, tăng mạnh từ dưới 5% năm 2000. Những con số này cho thấy Trung Quốc không còn là “người theo sau” trong lĩnh vực này nữa, mà là đối thủ thực thụ, có thể bắt kịp hoặc thậm chí vượt Mỹ trong thập kỷ tới nếu tiếp tục duy trì tốc độ hiện tại.
Theo: WSJ, Reuters