Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VINAFRUIT), diện tích trồng sầu riêng cả nước hiện khoảng 180.000 ha, một nửa đã cho thu hoạch với năng suất trung bình 17,5 tấn/ha. Con số này đồng nghĩa mỗi năm có hàng triệu tấn vỏ và hạt sầu riêng trở thành rác thải nông nghiệp.
Nếu không xử lý, vỏ sầu riêng phân hủy trong điều kiện yếm khí sẽ phát sinh khí mê-tan, carbon dioxide và nitơ oxit – những khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh. Ngoài ra, phụ phẩm tồn đọng lâu ngày còn tạo mùi hôi, ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng.
Than sinh học và khởi nghiệp xanhMột hướng đi nổi bật là sản xuất than sinh học (biochar) từ vỏ sầu riêng. Sản phẩm được tạo ra bằng công nghệ nhiệt phân yếm khí, vừa có khả năng cải thiện đất, vừa giúp lưu giữ carbon, hạn chế phát thải khí nhà kính.
Vỏ sầu riêng được thu mua làm than sinh học (ảnh minh họa).
Tại TP.HCM, anh Nguyễn Tấn Lộc – người từng khởi nghiệp thành công với bã cà phê – đang thử nghiệm mô hình tái chế vỏ sầu riêng thành than không khói. Chia sẻ trên báo NLĐ, anh Lộc cho hay, than từ vỏ sầu riêng có thể thay thế than đá, than gáo dừa. Anh hướng tới xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc, nơi nhu cầu sử dụng than sạch rất cao. Quá trình sản xuất còn tạo ra nước chưng cất có tác dụng tốt cho cây trồng và xua đuổi côn trùng. Không chỉ vậy, hạt sầu riêng cũng được nghiền thành bột, bổ sung đạm trong thức ăn chăn nuôi.
Song song với hướng đi năng lượng, các nhà khoa học cũng tìm thấy tiềm năng trong lĩnh vực mỹ phẩm. Nhóm nghiên cứu tại Viện Khoa học ứng dụng – Trường Đại học Công nghệ TP.HCM (HUTECH) đã phát triển quy trình chiết xuất gel polysaccharide từ vỏ sầu riêng.
Kết quả thử nghiệm cho thấy gel này có khả năng chống oxy hóa, kháng viêm, phù hợp để sản xuất mặt nạ, sữa tắm từ thiên nhiên. Nhóm còn nghiên cứu tận dụng phần xơ vỏ làm vật liệu lọc nước, cùi trắng để sản xuất thạch dùng trong các món chè và trà sữa.
Phân hữu cơ và vòng đời mới của phụ phẩmMột hướng xử lý phổ biến khác là ủ vỏ sầu riêng thành phân hữu cơ. Cách làm này giúp giảm chi phí phân bón, cải thiện chất lượng đất, đồng thời hạn chế rác thải. Tuy giá trị kinh tế trực tiếp chưa cao, nhưng đây là giải pháp thiết thực để hỗ trợ mô hình nông nghiệp tuần hoàn, giảm phụ thuộc vào hóa chất nông nghiệp.
Các chuyên gia cho rằng, tiềm năng của vỏ sầu riêng còn rất lớn nhờ thành phần giàu polysaccharide, cellulose và pectin – những nguyên liệu có thể ứng dụng rộng rãi trong thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm và vật liệu sinh học. Vấn đề còn lại là cần đầu tư công nghệ và mô hình sản xuất phù hợp để khai thác hiệu quả.
Sản lượng sầu riêng của Việt Nam dự báo còn tăng mạnh trong những năm tới để phục vụ xuất khẩu. Điều này đồng nghĩa với việc khối lượng phụ phẩm cũng sẽ khổng lồ hơn. Nếu không có giải pháp, rác thải sẽ trở thành gánh nặng môi trường. Nhưng nếu tận dụng hợp lý, chính “núi rác” này sẽ biến thành nguồn tài nguyên mới, mang lại giá trị kinh tế bền vững cho nông dân và doanh nghiệp.
Với những hướng đi áp dụng công nhệ vào việc xử lý, vỏ sầu riêng đã trở thanh “mỏ vàng” nguyên liệu giúp các công ty phát triển bền vững.