Chỉ trong 5 năm, Trung Quốc thống trị xe điện của một nước láng giềng, các ‘ông lớn’ trong ngành bất lực đứng nhìn

Tờ Nikkei Asian Review cho hay chỉ trong vài năm ngắn ngủi, Trung Quốc đã vươn lên nắm quyền kiểm soát gần như tuyệt đối thị trường xe điện (EV) tại Nepal – một trong những quốc gia nghèo nhưng có tốc độ chuyển đổi xanh nhanh nhất thế giới.

Sự thống trị này không chỉ đơn thuần là câu chuyện bán xe, mà còn là một cuộc lật đổ ngoạn mục sự thống trị của các hãng xe Ấn Độ tại Nepal.

Soán ngôi

Năm 2020, xe điện tại Nepal gần như vô hình, doanh số ít ỏi, hạ tầng gần như không tồn tại. Tuy nhiên chỉ trong vòng 4 năm, thị trường đã bùng nổ.

Năm tài chính 2023–2024, Nepal nhập hơn 11.700 xe điện bốn bánh, tăng gấp gần 3 lần năm trước đó và lớn hơn nhiều so với chỉ 249 xe năm 2020. Trong số này, gần 76% đến từ Trung Quốc, với những thương hiệu như BYD, MG, Xpeng, Seres dần trở thành cái tên quen thuộc trên đường phố Kathmandu.

Không dừng lại ở ô tô cá nhân, các hãng Trung Quốc còn thống lĩnh mảng xe buýt điện, xe ba bánh, và thiết bị hạ tầng như trạm sạc – thứ từng được xem là "điểm nghẽn" khiến người dân ngần ngại chuyển sang dùng EV.

Điều đáng nói là trong nhiều thập kỷ, thị trường ô tô Nepal vốn được thống trị bởi các thương hiệu Ấn Độ. Những doanh nghiệp này chiếm ưu thế tuyệt đối nhờ sự gần gũi về địa lý, mối quan hệ văn hóa và chính trị lâu đời. Tuy nhiên, làn sóng xe điện giá rẻ Trung Quốc đã đảo lộn trật tự này.

Sự soán ngôi này không phải là ngẫu nhiên. Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ không chỉ vào việc bán xe mà còn vào cơ sở hạ tầng hỗ trợ, bao gồm xe buýt điện công cộng và các trạm sạc. Thậm chí mở trung tâm bảo trì, và đào tạo kỹ thuật viên bản địa. Một số trạm sạc thậm chí được cung cấp miễn phí trong giai đoạn đầu để "mồi thị trường".

Trong khi việc thiếu trạm sạc từng là rào cản lớn cho việc áp dụng xe điện vài năm trước, thì giờ đây, số lượng trạm sạc đang tăng nhanh chóng cùng với nhu cầu về xe điện. Điều này cho thấy một chiến lược toàn diện, không chỉ dừng lại ở sản phẩm mà còn cả hệ sinh thái.

Bên cạnh đó, các mẫu xe điện Trung Quốc có giá chỉ bằng 60–70% so với sản phẩm cùng loại từ Ấn Độ hoặc phương Tây, nhưng được trang bị pin lớn, nội thất hiện đại và công nghệ thông minh – điều hấp dẫn với tầng lớp trung lưu đang lên tại Nepal.

Ngoài ra, chính phủ Trung Quốc đã hỗ trợ mạnh mẽ việc xuất khẩu EV qua các khoản vay ưu đãi, giảm thuế, và hỗ trợ hậu cần thông qua tuyến đường bộ qua Tây Tạng. Việc mở lại cửa khẩu Tatopani năm 2023 sau nhiều năm đóng băng vì động đất và COVID-19 đã mở toang cánh cửa cho xe Trung Quốc tràn vào.

Trái ngược với sự chủ động của Trung Quốc, Ấn Độ – quốc gia có biên giới dài và quan hệ lịch sử mật thiết với Nepal – gần như bị động trong cuộc chơi EV.

Dù sở hữu những thương hiệu lớn như Tata, Mahindra hay Ola Electric, doanh số xe điện Ấn Độ tại Nepal chỉ chiếm khoảng 20–25%, phần lớn rơi vào phân khúc bình dân hoặc xe ba bánh.

Lý do chính của sự tụt dốc này là do xe điện Ấn Độ có giá thành cao hơn và ít mẫu mã phù hợp với thị trường Nepal. Việc xuất khẩu cũng chậm trễ do thủ tục hành chính và hải quan, đồng thời với đó là sự thiếu hỗ trợ về hạ tầng sạc cũng như dịch vụ hậu mãi tại Nepal.

Ấn Độ đã có nỗ lực khởi động lại cuộc chơi – ví dụ như liên doanh Tata-Sipradi mở rộng hệ thống phân phối và trạm sạc – nhưng chậm chân trong một thị trường đang tăng trưởng chóng mặt là điều khó bù đắp nhanh chóng.

Khó thoát

Sự chuyển đổi sang xe điện của Nepal được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố. Đầu tiên và quan trọng nhất là áp lực về môi trường. Ô nhiễm không khí đã trở thành yếu tố rủi ro hàng đầu gây tử vong và tàn tật ở Nepal, rút ngắn tuổi thọ trung bình 3,4 năm và gây ra khoảng 26.000 ca tử vong sớm mỗi năm. Việc chuyển đổi sang xe điện, được cung cấp năng lượng từ nguồn thủy điện sạch dồi dào của Nepal, là một giải pháp thiết yếu để cải thiện chất lượng không khí.

Thứ hai là yếu tố kinh tế. Xe điện nhanh, êm ái và cho đến gần đây, rất rẻ để vận hành. Với việc Nepal đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch đắt đỏ, xe điện mang lại một giải pháp thay thế hấp dẫn, giúp tiết kiệm ngoại tệ và thúc đẩy an ninh năng lượng quốc gia.

Chính phủ Nepal đặt mục tiêu đầy tham vọng là 90% doanh số bán xe cá nhân và 60% xe khách bốn bánh công cộng là xe điện vào năm 2030.

Tuy nhiên điều đáng quan tâm ở đây là Nepal không chỉ là thị trường bán xe đơn thuần. Tờ Nikkei cho hay thông qua xe điện, Trung Quốc đang xây dựng một hệ sinh thái phụ thuộc ngầm: phụ tùng, phần mềm, pin lithium và dịch vụ bảo trì đều được nhập khẩu từ Trung Quốc.

Một khi thị phần đã đủ lớn, Nepal khó lòng chuyển sang nhà cung cấp khác mà không phải trả giá đắt.

Tất nhiên, sự hiện diện áp đảo của xe Trung Quốc không phải không có rủi ro. Nhiều báo cáo về cháy nổ và lỗi kỹ thuật đã xuất hiện liên quan đến các mẫu xe Seres và MG.

Theo Nikkei, nếu chính phủ Nepal không thiết lập tiêu chuẩn an toàn và kiểm định kỹ thuật nghiêm ngặt thì thị trường này có nguy cơ trở thành bãi rác xe điện từ Trung Quốc.

Về dài hạn, Nepal đang gặp khó về xây dựng chiến lược nội địa hóa một phần chuỗi giá trị EV bao gồm lắp ráp, sản xuất linh kiện, phát triển phần mềm, đào tạo kỹ sư. Việc xe điện Trung Quốc thống trị cả về doanh số lẫn cơ sở hạ tầng, chuỗi cung ứng tại đây khiến Nepal khó lòng thoát ra được nếu không có biện pháp mạnh.

Rõ ràng , cuộc cách mạng xe điện ở Nepal không chỉ là một sự thay đổi thị trường mà còn là một cái nhìn thoáng qua về tương lai của các nước láng giềng với Trung Quốc, khi dòng lũ xe điện giá rẻ cùng hệ sinh thái "mồi" sẵn sàng nuốt chửng bất cứ lúc nào.

*Nguồn: Nikkei, Fortune, BI

Băng Băng