Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) và robot đang định hình lại thị trường lao động toàn cầu với tốc độ chóng mặt, để hiểu sâu hơn về tác động của xu hướng này, chúng tôi đã có cuộc nói chuyện với ông Hoàng Nam Tiến, người có hơn 30 năm kinh nghiệm làm trong lĩnh vực công nghệ, trải qua nhiều vai trò lãnh đạo và hiện là Phó Chủ tịch Hội đồng trường đại học FPT.
Bên cạnh đó, ông còn là tác giả sách “Ứng dụng AI vào doanh nghiệp” và là diễn giả nổi bật tại nhiều diễn đàn về AI, về quản trị doanh nghiệp trong nước và quốc tế.
Theo ông, AI không chỉ là công cụ, mà còn là “copilot” - người bay cùng - giúp người trẻ tránh rơi vào “tầng lớp vô dụng” và mở ra cơ hội cho tương lai bền vững.
Từ 3 năm trước, ông đã cho rằng AI sẽ khiến nhiều người rơi vào “tầng lớp vô dụng”. Vậy theo ông, quy mô của tầng lớp này có lớn không? Và những ngành nghề nào sẽ sinh ra nhiều người “vô dụng” nhất?
Câu chuyện này giống hệt cách đây 2 thế kỷ. Những người công nhân dệt ở nước Anh đã đập phá máy hơi nước và máy dệt vì họ cho rằng máy móc sẽ cướp công việc của họ. Và trên thực tế, điều này đã xảy ra thật.
Theo tôi, công nhân sẽ bị thay thế sau 10 năm nữa với sự xuất hiện ồ ạt của robot, đặc biệt là robot hình người giá rẻ. Đây là những robot sử dụng các thuật toán và công nghệ trí tuệ nhân tạo để học hỏi, đưa ra quyết định và tương tác với môi trường xung quanh. Nó được thiết kế để thực hiện các tác vụ tự động hóa.
Nếu giá robot giảm xuống hơn 500 triệu đồng như kỳ vọng của Elon Musk so với gần 1,3 tỷ đồng hiện nay thì giá lao động của robot chỉ còn 70.000 đồng/giờ. Điều này sẽ làm mất lợi thế của lao động giá rẻ.
Hơn thế nữa, những robot này chỉ cần một đến hai phút để nạp lại dữ liệu và nó có thể làm một công việc hoàn toàn mới. Nó có thể chuyển từ làm việc ở dây chuyền ô tô sang công nhân làm đường hay trở thành một robot nấu ăn. Trong khi đó, con người mất nhiều thời gian hơn để quên đi kiến thức cũ và học điều mới.
Robot có thể học được từ hàng nghìn, hàng triệu người lao động, đặc biệt là từ những người xuất sắc nhất. Nó học đêm, học ngày và robot có thể trở thành “máy cái” để sản xuất ra robot khác.
Trong bài viết “Học tập suốt đời” của Tổng bí thư Tô Lâm đã chỉ ra 65% số công việc hiện nay sẽ bị thay thế bởi công nghệ trong tương lai. Với lượng công việc hiện tại thì tôi cho rằng chỉ cần 35% lực lượng lao động bây giờ là đủ.
Mỗi chúng ta cần phải nỗ lực để vượt qua AI barrier, đó là một rào chắn về năng lực sử dụng AI. Nếu vượt được thì sẽ thuộc nhóm tiếp tục làm việc, không bị mất việc và được trả lương cao. Nếu không chúng ta sẽ rơi vào 65% số người sẽ thất nghiệp hoặc phải chuyển sang làm công việc mới. Trong những dự báo lạc quan nhất thì nó sẽ diễn ra từ nay đến năm 2045.
Vậy theo ông những công việc mới là gì?
Chúng ta có thể hình dung công việc mới là những người quản trị các AI Agent. AI Agent là hệ thống trí tuệ nhân tạo có khả năng hoạt động tự động và ra quyết định dựa trên các mục tiêu cụ thể do con người đặt ra. Những người này có kỹ năng làm việc với máy và quản trị việc máy làm việc với máy.
Các bạn hãy hình dung như tôi sẽ quản trị 20 AI Agent làm việc với nhau để báo cáo cho tôi. Công việc của 20 AI Agent này sẽ thay thế công việc của 65% người khác. Và tôi dự kiến sẽ cần hàng triệu người để quản lý AI Agent như thế.
Bên cạnh đó, nhiều việc AI chưa thay thế được mà chỉ có thể hỗ trợ từ 20% đến 60%. Ví dụ như trong làm phần mềm thì AI có thể làm thay được những việc vốn rất tốn thời gian là lập trình, kiểm thử.
Và kỹ sư có thể tập trung vào những việc mà hiện AI chưa làm được hoặc làm chưa tốt như khảo sát nghiên cứu, thiết kế bài toán, nâng cấp, cải tiến… Hay kỹ sư có thể tập trung vào các lập trình phức tạp, kết nối giữa các hệ thống với nhau.
Thu nhập của những công việc mới tạo ra liệu có tốt hơn thu nhập công việc cũ bị mất đi hay không? Và theo ông những công việc mới nào có thu nhập cao nhất, có thể khiến người trẻ trở thành triệu phú?
Tôi nghĩ là nên quay lại khái niệm AI barrier. Nếu bạn không nỗ lực vượt qua những công việc mà AI chưa làm được thì bạn đã thuộc nhóm 65% bị thay thế rồi và không thể nói đến chuyện thu nhập.
Nếu các bạn không hành động như cách anh Trương Gia Bình (Chủ tịch Hội đồng quản trị tập đoàn FPT) thường nói là “future now”, tương lai ngay bây giờ. Nếu không hành động ngay thì rất có thể tương lai sẽ không thuộc về bạn. Đừng bàn đến chuyện có thành triệu phú hay không mà thực sự các bạn có công ăn việc làm hay không còn khó nói trước.
Các bạn có thể đồng ý hay không đồng ý với khái niệm này. Các bạn có thể cợt nhả, có thể cười. Nhưng nếu các bạn không thay đổi thì 3 năm nữa, liệu các bạn có cười được nữa hay không?
Còn nếu bạn vượt qua được AI barrier, lọt vào nhóm 35% thì các bạn sẽ được trọng vọng, được săn đón, được trả thu nhập rất cao.
Theo ông với những bạn trẻ mới ra trường, những người có dưới 5 năm kinh nghiệm, chưa giỏi dùng AI thì có cách nào để dùng AI như ông, như những người có trình độ hay không?
Cách tốt nhất là phải học về AI.
Chúng tôi đang có một cái bài kiểm tra năng lực dùng AI hoàn toàn miễn phí là FPT Compass. Các bạn làm kiểm tra sẽ biết trình độ mình ở đâu và sau đó sẽ được chỉ ra là các bạn cần học gì.
Nếu muốn học một cách toàn diện thì mất khoảng 10 ngày. Còn nếu học sử dụng cơ bản thì mất khoảng 12 tiếng tại Viện Quản trị và Công nghệ FSB (Đại học FPT).
Để học phổ thông, chúng ta mất 12 năm. Để học đại học, chúng ta mất 4 năm. Để học thạc sĩ, chúng ta mất 2 năm. Để học pickleball, các bạn mất 3 tuần. Thì không lẽ các bạn không bỏ ra 12 tiếng để đi học cách sử dụng AI?
Các bạn có thể tự học, tự trải nghiệm. Nhưng kinh nghiệm thì thường mất tiền. Trải nghiệm thì thường đau thương. Việc đi học giúp các bạn có kinh nghiệm và trải nghiệm mà mất ít tiền và đau thương hơn.
Ở FPT chúng tôi có chương trình đào tạo bắt buộc là AI work smart. Ai đi làm cũng phải học, tương tự như ngày xưa chúng ta học cách sử dụng máy tính, sử dụng internet, sử dụng Word, Excel, Powerpoint…
Nhưng 12 tiếng đó chỉ để học cách sử dụng ứng dụng. Còn để am hiểu, để khai thác, để phát triển thì tất nhiên nó không đơn giản như vậy. Nó không thể nhanh được, bạn phải học toán và cần phải học toán rất sâu.
Rất tiếc, các “chuyên gia” AI trên mạng bây giờ đang làm các bạn bị lầm lạc, đang làm các bạn nghĩ rằng mình có thể học giỏi AI một cách rất nhanh chóng. Nhưng đó chỉ là học cách sử dụng AI thôi.
Có quan điểm cho rằng những người dùng AI tốt nhất là người làm sếp vì kỹ năng chính của AI là ra lệnh. Với một người đã làm sếp rất nhiều năm như ông thì có thể dùng AI rất tốt. Nhưng với những bạn nhân viên, chưa có kinh nghiệm thì làm sao để có thể ra lệnh tốt như vậy?
Khi sử dụng AI thì việc biết cách ra lệnh (gọi là prompt) thì đúng là quan trọng. Nhưng đối với nhà lãnh đạo thì tầm nhìn AI và tư duy AI mới là quan trọng.
Đối với người làm lãnh đạo thì phải biết được rằng trong 3 năm tới AI và robot sẽ làm được những gì. Và chúng ta dành những việc đấy cho nó làm, tập trung vào những việc mà nó chưa làm được và những việc mới xuất hiện. Đấy là gọi là tầm nhìn AI.
Ta phải thay đổi tư duy, ngừng coi AI là công cụ mà phải coi nó là copilot, người bay cùng. Trong buồng lái máy bay, người ngồi bên trái là cơ trưởng và người bên phải là copilot. Và một máy bay muốn bay được cần phải có 2 người bay cùng nhau.
Với những người trẻ mà không có kinh nghiệm, không có quan hệ, không có nhiều tiền thì họ có lợi thế gì trong việc sử dụng AI so với những người có học thức nhiều hơn và nhiều tuổi hơn?
Các bạn trẻ có lợi thế cực kỳ lớn vì các bạn rất sẵn sàng, rất khát khao và rất “đói khát”. Những người trẻ, chưa có tiền, chưa thành đạt thì việc học có thể thay đổi cuộc đời.
Người ta thường nói: Đừng làm việc chăm chỉ mà hãy làm việc thông minh. Vậy nếu có một trợ lý thông minh như AI, có thể bay cùng mình thì người trẻ còn phải làm việc 12-16 tiếng mỗi ngày để trở nên thành công nữa hay không?
Tôi trả lời luôn là: Rất tiếc. Những đối thủ cạnh tranh với tôi họ vẫn tiếp tục làm việc chăm chỉ. Họ lại còn thông minh hơn tôi và đặc biệt họ dùng AI giỏi hơn tôi.
Nếu như bạn không phải thế hệ ngậm thìa vàng, xuất phát từ vạch đích thì hãy cố gắng lao động. Hãy chăm chỉ, hãy thông minh nhất có thể trong năng lực của mình và học những điều mới nhất.
Thế nhưng nếu chỉ bằng chăm chỉ, chỉ bằng thông minh và nỗ lực thì may ra đủ sống, sau này có thể sung túc một chút. Còn muốn thành đạt, muốn giàu thì thời buổi này bạn phải nghĩ khác, làm khác.
Tiêu biểu như Elon Musk. Thay vì chỉ chơi game thì Elon Musk viết game rồi bán lấy 500 USD từ lúc 12 tuổi. Khi thấy là chuyển tiền khó khăn thì ông ấy tham gia sáng lập PayPal rồi bán được 1,5 tỷ USD.
Vậy sau tất cả, ông nghĩ rằng AI tạo ra cơ hội hay bất công?
Tất cả các cuộc cách mạng công nghiệp đều đã tạo ra vô số cơ hội nhưng cũng tạo ra những sự bất công vô cùng lớn trên thế giới. Ngày hôm nay cũng như vậy, tôi nghĩ sẽ có cơ hội cho rất nhiều bạn trẻ và tất cả mọi người trên thế giới.
Ví dụ một chàng trai ở Ấn Độ, một cô gái ở miền Tây, một cậu bé ở Trung Phi đều có những cơ hội vì thế giới thực sự phẳng. Nhưng đồng thời, nếu như các bạn tiếp tục chill (tôi gọi từ này là thả trôi) thì tôi rất tiếc cơ hội không ở đây với các bạn.
Hãy tắt điện thoại đi, ra khỏi giường và hành động. Tôi không đảm bảo là sẽ thành công nhưng tôi chưa gặp ai thành công mà lại không hành động.
Cảm ơn chia sẻ của ông!