Giữ sắc màu thổ cẩm Bana, phát triển du lịch cộng đồng

Giữ nghề bằng cách truyền nghề, quảng bá nghề

Trong không gian của nhà rông ở làng Hà Văn Trên, một nhóm khoảng 20 chị em đang cần mẫn với khung cửi; tay bo sợi cước, tay luồn sợi len... Âm thanh của những lần kéo thoi đưa sợi lúc lên úc xuống, lúc trầm lúc bỗng, lúc khoan lúc nhặt, níu chân nhiều du khách dừng lại, ghé thăm.

Tổ dệt của các chị em ở làng Hà Văn Trên. Ảnh: Thu Dịu

Chị Đinh Thị Xuân Bông - Phó Chủ tịch UBND xã Canh Thuận, cũng là một trong những nghệ nhân dệt thổ cẩm lành nghề của làng Hà Văn Trên tận tình "dẫn tour" cho anh em nhà báo đi thăm làng nghề.

"Đây là tổ dệt thổ cẩm của các chị em phụ nữ trong làng. Người có thâm niên trên 30 năm theo nghề, người trẻ cũng chừng 5 năm trở lên", chị Bông nói.

Tranh thủ lúc nông nhàn, lúc có khách muốn thăm quan trải nghiệm,các chị em ở Hà Văn Trên lại tập trung về nhà rông để dệt thổ cẩm. Ảnh: LT

Những mẫu thổ cẩm với nào là áo cho đàn ông, váy cho phụ nữ, túi, địu em bé... được dệt từ đôi tay của các bà, các chị, các mẹ được bố trí ngăn ngắn ở giữa nhà rông.

Đang hoàn thiện những công đoạn cuối cùng cho một tấm thổ cẩm, dừng tay bên khung cửi, bà Đinh Thị Kem, một thành viên của tổ dệt nói: "Mình biết dệt từ tuổi 15 cơ. Ngày ấy thấy các bà các chị ngồi dệt, mình thích rồi xin theo học. Mới đó mà nay mình đã có 30 năm làm bạn với khung cửi rồi. Dệt mà phải có đôi bàn tay mềm mại và khéo léo, phải có con mắt tinh để "lên" hoa văn, cái này quan trọng lắm, chẳng ai chỉ ai mà phải học rồi rèn mà thành. Bởi thể mỗi tấm thổ cẩm dệt ra còn mang trong nó cả tấm lòng của người dệt. Ngày xưa, phụ nữ Bana giỏi dệt lắm, nhà ai cũng phải tự dệt để làm trang phục cho cả gia đình".

Những tấm thổ cẩm đẹp mắt được tạo ra từ đôi bàn tay khéo léo, từ đôi mắt tinh tường để lên hoa văn, để phối kết hợp các màu sắc. Ảnh: Thu Dịu

Rồi bà Kem tiếp lời, nhưng bây giờ vải ở ngoài đẹp hơn, thời trang hơn, ngay cả trong làng, nhiều cô gái trẻ đã theo xu hướng mới rồi, ít người chịu học nghề lắm. 

"Mình nghĩ có thay đổi thế nào cũng không thay được truyền thống đâu, rồi phải giữ lấy những cái gì là riêng chứ. Cho nên, chúng tôi vẫn còn ngồi đây, hy vọng lớp trẻ dù có tiếp nhận cái mới cũng không quên được nếp cũ của cha ông", bà Kem nói.

Bên cạnh bà Kem là chị Đinh Thị Hà – Tổ trưởng tổ dệt ở Hà Văn Trên đang tập trung bo sợi len. Chị Hà kể, từ khi nghề dệt khôi phục, có tổ dệt, được đầu tư về cơ sở vật chất, nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Hà Văn Trên dần khôi phục lại. 

Theo chị Hà, để hòa nhịp với đời sống đương đại, các mẫu dệt thổ cẩm đã được các nghệ nhân cách tân, thay đổi thêm cho phù hợp. "Trước đây, chúng tôi chỉ dệt phục vụ cho nhu cầu của gia đình, của cộng đồng, bây giờ thì mở rộng ra, mẫu mã sản phẩm cũng khác đi. Chúng tôi dệt thêm túi, thêm khăn... dệt theo đơn đặt hàng; thêm nữa là biết đưa sản phẩm lên trang các nhân như zalo, facebook để bán. Dù còn khó khăn, song đã có những tín hiệu tích cực để tiêu thụ sản phẩm", chị Hà, nói.

Nghề dệt thổ cẩm ở Hà Văn Trên đang được bảo tồn nhờ những nghệ nhân yêu nghề, yêu văn hóa truyền thống của người Bana. Ảnh: Xuân Bông

Theo chị Hà, nghề dệt thổ cẩm của người Bana ở Hà Văn Trên muốn phát triển, quan trọng là phải có thị trường tiêu thụ. Việc quảng bá và đưa các thành phẩm này tới người tiêu dùng mới là yếu tố quan trọng để các nghệ nhân giữ nghề; người trẻ theo nghề. Ở Hà Văn Trên hiện có 2 tổ dệt do chị phụ nữ tổ chức, với khoảng 75 thành viên tham gia.

Hướng tới mô hình du lịch cộng đồng

Trò chuyện với phóng viên, bà Đinh Thị Xuân Bông – Phó Chủ tịch UBND xã Canh Thuận, cho hay, những khó khăn trong việc bảo tồn và giữ gìn nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Hà Văn Trên là những điều mà các nghệ nhân vừa chia sẻ.

Du khách trải nghiệm nghề dệt thổ cẩm ở Hà Văn Trên. Ảnh: Thu Dịu

"Để tạo ra một tấm thổ cẩm đẹp, nghệ nhân phải mất rất nhiều thời gian. Trung bình làm ra một chiếc áo thì mất 20 ngày và tốn từ 40-50 búp len. Mỗi búp len có giá từ 15.000 đồng đến 20.000 đồng. Mỗi tấm hoàn thành bán khoảng 1,5 triệu đồng đến 2 triệu đồng. Sản phẩm đặt riêng có giá cao hơn. Tuy nhiên, nếu bán như thế này tiêu thụ rất khó, chính vì thế nhiều nghệ nhân đã sáng tạo, đã có cách biến tấu sản phẩm, tạo ra những sản phẩm có tính ứng dụng cao hơn như túi xách, ví, túi đựng điện thoại, khăn... với giá bán phù hợp", bà Bông nói.

Bà Đinh Thị Xuân Bông (đầu tiên bên trái ảnh) -Phó Chủ tịch UBND xã Canh Thuận, một trong những nghệ nhân giữ nghề dệt truyền thống ở Hà Văn Trên, giới thiệu về sản phẩm của làng nghề. Ảnh: TD

Theo chia sẻ của bà Bông, để giữ gìn nghề truyền thống, những năm qua, UBND huyện Vân Canh và UBND xã Canh Thuận có nhiều giải pháp cụ thể như hỗ trợ khung cửi, thành lập tổ dệt, quảng bá sản phẩm. Năm 2020, UBND tỉnh Bình Định đã đồng ý cho Hội LHPN xã Canh Thuận được sử dụng địa danh "Hà Văn Trên – Canh Thuận – Vân Canh – Bình Định đăng ký nhãn hiệu tập thể "Vải thổ cẩm Hà Văn Trên".

Trang phục truyền thống của người Bana ở Hà Văn Trên được tạo ra từ đôi bàn tay khéo léo của các nghệ nhân nơi đây. Ảnh:Xuân Bông

"Năm 2022, UBND tỉnh công bố nhãn hiệu tập thể "Vải thổ cẩm Hà Văn Trên. Hiện nay, UBND huyện Vân Canh xây dựng kế hoạch phát triển làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống tại làng Hà Văn Trên; đồng thời huyện cũng đã xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy bản văn học dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái, đẩy mạnh quảng bá du lịch, kết nối các điểm bán hàng lưu niệm, các công ty du lịch để tạo điều kiện cho bà con làng nghề tiêu thụ sản phẩm. Đây cũng là giải pháp căn cơ để nghề dệt ở Hà Văn Trên được bảo tồn và phát huy tốt hơn", bà Đinh Thị Xuân Bông – Phó Chủ tịch UBND xã Canh Thuận, huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định, cho hay.

Những người “giữ hồn’’ thổ cẩm Jrai

Đối với các nghệ nhân, thổ cẩm truyền thống không chỉ là những họa tiết, màu sắc được dệt nên mà còn là nơi gửi gắm tình yêu, những câu chuyện về cuộc sống, cũng như tín ngưỡng của cộng đồng.