Nam Phi đang phải đối mặt với những vấn đề về cung cấp điện ổn định do sự phụ thuộc lớn vào các nguồn năng lượng truyền thống. Trong bối cảnh đó, điện hạt nhân được xem là một giải pháp tiềm năng, hứa hẹn cung cấp nguồn năng lượng bền vững, giảm khí thải và tạo đà cho sự phát triển công nghệ cao.
Vào năm 2014, Nam Phi đã ký thỏa thuận với Nga về việc hợp tác phát triển dự án điện hạt nhân trị. Hãng thông tấn SAPA (Nam Phi) cho biết thỏa thuận này có tổng giá trị gần 50 tỷ USD, với mỗi lò phản ứng trị giá hơn 5 tỷ USD.
Dự án này được kỳ vọng sẽ mang đến một bước đột phá trong hệ thống năng lượng quốc gia, với việc xây dựng một loạt các lò phản ứng hiện đại nhằm cung cấp nguồn điện sạch và ổn định cho Nam Phi. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, thỏa thuận ban đầu này đã không thể đi đến triển khai và cuối cùng bị hủy bỏ vào năm 2017.
Đến tháng 12/2023, Nam Phi thông báo sẽ mời thầu cho 2.500 MW công suất điện hạt nhân mới, dự kiến hoàn thành vào năm 2032. Theo World nuclear news, Nga được coi là một trong những ứng viên được Nam Phi tìm tới cho dự án này.
Hiện nay, theo Reuters, Nam Phi phớt lờ Mỹ, sẵn sàng mời Nga và Iran tham gia dự án điện hạt nhân trọng điểm. Vào 17/2/2025, Reuters đưa tin, Nam Phi - quốc gia vận hành nhà máy điện hạt nhân duy nhất của Châu Phi, Koeberg, có kế hoạch bổ sung thêm 2.500 MW công suất mới để giải quyết tình trạng mất điện đang ảnh hưởng đến nền kinh tế và giảm lượng khí thải.
Bộ trưởng Tài nguyên Khoáng sản và Dầu mỏ, Gwede Mantashe, nhấn mạnh rằng quá trình đấu thầu sẽ mở cho tất cả các quốc gia, bao gồm cả Nga và Iran. Ông cũng cho biết thêm: "Nếu họ đưa ra đề xuất tốt nhất, chúng ta sẽ chấp nhận bất kỳ quốc gia nào."
Việc hợp tác với Nga hoặc Iran trong lĩnh vực hạt nhân có thể làm phức tạp thêm các cuộc đàm phán kéo dài gần một thập kỷ giữa Pretoria và Washington về một thỏa thuận hạt nhân dân sự mới - Thỏa thuận 123, cần thiết cho việc xuất khẩu nhiên liệu hoặc thiết bị hạt nhân của Mỹ. Thỏa thuận được thực hiện vào năm 1997 nhưng đã hết hạn vào tháng 12/2022. Việc không đạt được thỏa thuận mới có thể ngăn cản công ty điện lực Eskom của Nam Phi mua nhiên liệu cho nhà máy Koeberg từ Westinghouse và cản trở đầu tư từ các công ty điện hạt nhân Mỹ.
Theo Zizamele Mbambo, quan chức cấp cao thuộc Bộ Năng lượng Nam Phi, các cuộc đàm phán cho thỏa thuận mới đã hoàn tất về mặt kỹ thuật, nhưng vẫn chờ các thủ tục pháp lý. "Theo những gì chúng tôi biết, cả hai bên vẫn cam kết mạnh mẽ để hoàn tất thỏa thuận này", ông nói.
Nếu không đạt được thỏa thuận mới, công ty điện lực Eskom của Nam Phi có thể gặp khó khăn trong việc mua nhiên liệu cho lò phản ứng của tổ máy số 1 tại Koeberg từ Westinghouse (Mỹ). Trong khi đó, tổ máy số 2 hiện đang được cung cấp nhiên liệu bởi Framatome (Pháp).
Thực tế, Nga hiện được biết đến là nước có công nghệ điện hạt nhân hiện đại hàng đầu thế giới. Theo World Nuclear News, Nga sử hữu công nghệ tiên tiến trong các lĩnh vực như thiết kế, vận hành và giám sát các lò phản ứng hạt nhân.
Đơn cử như công nghệ quản lý và kiểm soát kỹ thuật số được tích hợp trong các lò phản ứng hạt nhân. Hệ thống này giúp đảm bảo an toàn, hiệu quả và chính xác trong vận hành, sử dụng dữ liệu để tối ưu hóa hoạt động của nhà máy điện hạt nhân.
Về thiết kế và mô phỏng bằng phần mềm tiên tiến, Nga có các giải pháp thiết kế kỹ thuật số, giúp tối ưu hóa quá trình xây dựng và vận hành các nhà máy hạt nhân, giảm thời gian và chi phí. Hệ thống theo dõi và giám sát thời gian thực, công nghệ này cho phép phát hiện và xử lý nhanh chóng các vấn đề trong hoạt động của lò phản ứng, đồng thời đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn quốc tế.
Reuter cho biết, Nga lập kỷ lục với nhà máy hạt nhân nổi duy nhất thế giới vào đầu năm 2025. Nhà máy điện hạt nhân nổi duy nhất trên thế giới đang hoạt động mang tên Akademik Lomonosov tại khu tự trị Chukotka ở vùng Viễn Đông của Nga, đạt cột mốc ấn tượng với hơn 1 tỉ kilowatt-giờ (kWh) điện được sản xuất. Đây là sản lượng điện đủ để “pha một ly espresso cho tất cả mọi người trên Trái đất”, Tập đoàn hạt nhân Nga Rosatom cho biết.